Kar hla Thian

Kar hla Thian
C.Lalthazuala

Kum 1980 hnu lama Mizo hla lenglawng miten an hriat hlawh ber ber zingah rau rau pawh C.Dinthanga hla phuah, Joseph Zokunga’n a thluk a siam, ‘Kar hla \hian’ tih hle kher kher hi chuan a daih rei hle dawn anih hi maw!!!
A sa lartu Peter C.Lalrinmawia’n he hla mawi taka a han luanliampui dan lah hi sawisel bo a ni thlawt mai a, a sa fuh em em a, a thluk kalphung hrim hrim hi a ma sak tur liau liau a siam emaw tih mai tur a ni a, a remna rimawi lah hi hun in her chho zelah pawh a fuh chho telh telh dawn niin a lang. He hla an record kum, 1982 hun vel laia Otto Recording Studio vela an hmanraw neih theih tawk turte han ngaihtuah let phei chuan, he hla an record lai leh an record-naa an thiamna hlu tak tak thawhtu ‘Musicians’ te hi an chhuanawm tak zet a ni.
C.Dinthanga hla ‘Kar hla \hian’ tih hla \ha tak mai leh mawi em em mai hian, 1980 chho vela Zo rimawi hartharna thlipui tleh hem hem nen chuan a in nang fuh tiin sawi ta ila a dik khawp ang. Arts & Culture Department peng pakhat, Institute of Music & Fine Arts (IMFA) a, chief music instructor, Joseph Zokunga, Zofate zingah chuan rimawi khawvela a sulsutu pawimawh ber zinga mi chuan, a ngiala ngana sap hla thluk lak chhawn awm miah lo vin ‘Kar hla \hian’ tih hla thu mawi leh ngaihno bei zet mai hi a thluk a irawm ngei maiin a han siam chhuak a, a mawiin a chhuanawm tak zet zet a ni.
C.Dinthanga hian, “He hla Joseph-a nena kan siam dun lai hian ka hla thluk lunglen zawng leh ka rilrua hla thluk lo lang ve mek chu ka lo rum pui vang vang \hin a, Pu Joseph-a pawhin a rilruah a thluk a nei ve sa tho bawk a, music zirna school-a zir chhuak, staff notation thlenga thiam a ni a, music note leh a chord-te a han siam zung zung a, he hla thluk mawi tak hi kan puitlin ta a ni,” tiin a sawi.
He hla thluk hi Pu Joseph Zokunga hla thluk siam, hla thluk dang ho nena kalphung a dang deuh tlat mai a, ngun taka han ngaihthlak hian, C.Dinthanga’n ama irawm ngeia hla thluk a lo siam ve tawhte nen inlai chinna thuk tak a nei ru ve tlat mai a, musician ropui leh hla thluk siam thiam ropui Joseph Zokunga’n ngun taka hla thluk siam tura a insawr bing mek lai hian a bula lo \hu ve reng C.Dinthanga lo rum vei vang vang \hin chuan Joseph Zokunga rilru leh ngaihtuahnaah nghawng engemaw tak chu a nei ngei a ni tih hi phat tur a awm lem lo ve.
He hla hi C.Dinthanga hian Saikot, Churachandpur-a a penfriend, a hring a hrana a hmuh phak hauh si loh, hmuh a chak em em \hin, Thangliana a phuahna a ni a, telephone-te khawvel ram puma heti taka a la lar hma chuan lehkhathawn hmanga khawvel hmun hrang hrang, ram hran daiha awm te \hiana insiam hi a lo lar \hin hle mai a, C.Dinthanga leh Thangliana pawh hi lehkhathawn hmangin \hian \ha taka insiamin, he hla thu mawi tak mai hmang hian an inkara in\hian \hatna leh inngainatna thuk tak awm mek chu C.Dinthanga hian a hrilhfiah chhuak \ha tawk hle a ni.
‘Kar hla \hian’ tih hla hi 1982-ah Otto recording studio-ah record a ni a, engkim an peihfel thlep hnuah All India Radio, Aizawl Station-ah dah chhovin Radio station a\anga tih chhuah anih hnu reiloteah Mizoram dung leh vang, chhak leh thlang, chhim leh hmar a deng chhuak nghal a, tun thlengin, kum 30 zet a herliam tak hnuah meuh pawh, Mizo \halaite awmtleitu, Mizo \halaite hla duh berte zinga mi a la ni ta fan reng a, a la ni chho zel dawn a nih hmel hle mai.
IMFA (Institute of Music & Fine Arts) music instructor RK Zothangtluanga (Sena) chuan ‘Kar’hla \hian’ tih bul \anna (Introductory part) atana James B.Ralte Guitar han khawih zet hi chu a kut chhuak rau rauah pawh mawi ka tih ber leh fuh ka tih ber a ni hial awm e’ tia sawiin, a felfai \hah mai a, chubakah a hla mawina tibelhchhah lehzual turin, James B.Ralte hian Guitarist anga a mawhphurhna a hlenchhuak \ha takzet a ni, tiin ‘comment’ a pe nghe nghe a ni.
A ni ngawt mai, he hla bul \anna’na James B.Ratea’n electronic effect hmang hauh lo va electric guitar, accostic guitar ri ang mai a, fel fai \heh\hawha a han thaikual deuh zaih zaih mai hi chu a mak a, a mawi a, a dangdai zar mai a, a hla thluk inthlak chho leh a hla inthlak dan mila ‘chord’ inthlakthleng ve zel dawh zawmna’na ‘guitar-pooling’ mawi tak leh lunglen thlak zet maia a han khawih kul vei ngaih ngaih \hinte hian James B.Ralte ‘creativity’ \hatzia a pholang chiang teh asin mawle!!!
A awm ve bawk e, Bombay, mood indigo, IIT, PAWAY, hmuna India ram pum huap college literature and cultural festival an nghah \uma \ing\ang perha pakhatna dinhmun lo zuk hauh tawh kha James B.Ralte hi a ni tlat mai, guitarist anga a mawhphurhna, he hlaah hian a hlen chhuak ve a ni tih hi kan pawm tlan dan tur a ni ber mai ang chu.
Kum 20 vel zet All India Radio, Aizawl kaltlanga Peter C.Lalrinmawia’n a lo larpui hnuin tunhnai maiah Joseph Zaihmingthanga’n a rawn thar thawh ve leh a, ‘Sakhmel tawn ni awm si lo’ tihlai tlar taka, ‘Tawn ni’ tih thumal hi a phuahtu rawn lem lo vin ‘Tawn tur’ tiin a rawn thlakthleng mauh mai a, mite hla phuah, a phuahtu phalna emaw, rem tihna emaw, la hmasa lo va mahni tawka lo thlak ngawt mai hi chin tam fo loh atan a \ha fo ngei ang.
Tin, Joseph Zaihmingthanga soundtrack hi tunlai electronic keyboard hmanga siam a nih avangin a hmaa kan han sawi uar tak James B.Ralte-a guitar khawih mawi tak ang deuh a, tunlai guitarist tharlam, talent nei \ha takte guitar perh ri hriat tur a awm ve lem lo va, Joseph Zokunga rythm-guitar, struming ri rual mawi \heh \hawh ang te, Lalduhawma bass guitar perh mawi tak mai leh a hla chang leh a hla chang inthlak kar laka a satu Peter C.Lalrinmawia bass-drum tlawh ri nena, inchawih taka, guitar hrui thum tawlh kual vel ang te, a original version-a kan hriat ang kha hriat tur a awm ve ta lo va, thlang sappui hoin ‘Old is Gold’ an lo ti ta mek mek bawk a, a dik tak chuan a ‘original version’ nge nge kha chu, tun hnaia Joseph Zaihmingthanga’n ‘Kar hla \hian’ rawn sak thar ve lehna atana a hman ‘music track’ hi chuan a phak lo deuh niin a lang.
Aw le, C.Dinthanga’n kum 1982 vela ‘Van dumpawl leh boruak thiang karah’ tia hla thu hmanga a lo puan chhuah ang tho khan, tun hun, kum 2012 kan hmanlai meka van boruak Zawlkhawpui mawi tak mai chung van boruakte khi, an la dumpawl ruih mai si a, boruak pawh a la thiang nuam viau tho mai si a, he hla mawi dangdai tak mai hi lungchim takin i lo ngaithla nawn leh \hin dawn nia.

Kar hla |hian
Phuahtu : C.Dinthanga
Satu : Peter C.Lalrinmawia,
Joseph Zaihmingthanga

1. Kawlvalenchhama leng \hian duh tak
I tan thaikawi biahthu ka rawn tir a
Aw sakhmel tawnni her lo
Mahse i hlimthla thlirin
Thinlaiah ai ang i cham reng e

2. Van dumpawl leh boruak thiang karah
Awmhar kan run riangteah hian maw
Kei lungmawl hian lungchimte’n
Ka dawn vawng vawng \hin che a
Sakhmel tawnni awm si lo, ka \hian

Sakhmel tawn loh kar hla \hian
Kan kar lam tluang a thui vawng vawng
Ka thinlung chhungrilah
I cham reng aw ka \hian

3. Thaikawi biahthu ka hlan tawh che a
Ka tan thaikawi biahthu mi hlan ve la
I sakhmel mawi leh anka mawiin
Lairil a fan ngei e
Engtikah tawnni her ve ang maw

DAWN VE ANG MAW

DAWN VE ANG MAW
          C. Lalthazuala.

A Di ve kha, Chhuihthangvala,” tih lai taka, a thunawn tlar hmasa ber hmawr bawkna thumal, ‘Chhuihthangvala’ tih lai taka, sang veh vawh, chiang kek kawka, a han au chhuahpui rawih mai lai tak hi he hla dangdai bikna leh hla dang mawi ve em em thote aia a kal phung hran bikna riau lai tak chu a ni ber mai a, a ti dangdaitu a ni ber ang chu.

Kum 1978 kum kha Lalnunmawia (Valtea) tan chuan hla phuah kum a ni ringawt mai a. A hla mawi dangdai tak tak, a hla lar ber berte hi kum 1978-a a phuah an tam ber a, hla lar a ngah em mai a, hla phuah mi a lo ni ve bawk nen, kum 1977 leh 1978 hnu lamah pawh hla tha tak tak a phuah nual tho a, amaherawh chu, amah ngeiin a sawi danin, heng kan han sawi tak kum 1977, 1978 te hi Valtea hringnuna hla phuahpui kum an ni e.

Mizo hnam khawvela a awm ve chhung chu Lalnunmawia (Valte) hla phuah leh amah ngeiin a sak lar ‘Chhuihthangvala’ tih hla hi chu hriat reng a ni tawh dawn a ni.

Hla thluk kalphung changkang veh vawh, Mizo lunglen zawng taka hla thluk kaihnem hnap, muang fan raih ang a hla thluk kalphung nei, engemaw tizawng taka thluk tho deuh vat ni bawk si, tuipui ral sap ho rimawi tehfung atanga han teh a, tuipui ral tukverh atanga han thlir pawha, he hlazia rang leh kalphung hrim hrim hi han zirchian deuh chuan ‘Country music’ huang chhunga dah ngei tur a ni ang.

Lalnunmawia (Valtea) hian ‘Chhuihthangvala’ tih hla hi 8th July 1977 kuma a phuah a ni a. A hla thluk kalphung a lunglen thlak vawng vawng ang bawk hian, a phuahna hmunte pawh a lunglen thlak ve bawk a, India hmarchhak khawpui mawi ber Shillong khawpui mawi tak a, veng pakhat, Nongthymai huam chhunga, kawtthler pakhat, Golden estate kawtthler a, Lalnunmawia (Valtea) te chhungkaw chenna in, an lawina run ‘Peaulah lane’-a a phuah a ni.

Chhuihthangvala tih hla hi a phuahtu Valtea hian phuah chhan bik nei em em lo leh suangtuahna khawvel leh zeldin thil nena a phuah chhuah niin a sawi a, a phuah chhung lah a rei fe reuh mai. Amaha a awm khawhar changte hian a rilrua hla thluk lo lang chu faifukin a sa ret ret thin a, thlaruk chhung vel zet he hla sual chhuak tur hian ngaihtuahna a hmang niin a sawi. A thu nena a puitlinna tak tuk chawp Guitar neitu chu, Pu Khuma, Lalkhama, IAS u chiah a ni a, ‘Chhuihthangvala’ tih hla a puitlinna pindan chu Thanliana Tochhawng (Me-a) room, Nongthymai-ah a ni a, he tukchawp guitar ropui tak hi a hranpa taka lawmthu hrilh hial pawh a chakawm alawm mawle.

Shillong khawpuiah hian ‘Thalfavang kut’ an lo hman tan kum chiah hi hriat kilh kelh harsa deuh tawh mahse, Shillong-a in leh lo neia awm nghet Zo hnahthlak hnamte leh zirna avanga Shillong-a cheng Mizo hnam chi hrang hrangte hian ‘Thalfavang kut’ an lo hmanna hi a lo rei tawh ang reng hle a. Lalnunmawia (Valtea) hming rawn chher ve hunlai vel tak hi ‘Thalfavang kut’ an hman ropui vanglai tak niin a hmuna awm ve thin mi thenkhat chuan an sawi.

Kum 1977 thal favang kut chu ropui taka buatsaih a ni a, hetih hunlaite hi chuan India ram lairil (Mainland) lampang hi Mizo nawlpui tan tlawhpawh a la harsa em em a. Mizo zirlai tam berte chu Shillong khawpuiah an in chhungkhawm tlurh mai a ni. Mahni nu leh pate awmna, mahni pianna ram, mahni zik chhuahna in pui ber lah chu rambuai boruak rit takin a tuam chhah lai tak a ni a, heng hunlaia Mizo zirlaite tan hi chuan ‘|halfavang kut’ hi a nuam duh ngawt ang le.

Lalnunmawia (Valtea) khan ‘Chhuihthang vala’  tih hla kha kum 1977 July 8-a a phuah a nih thu kan sawi tawh a, he hla a phuah kum ‘Thalfavang kut’ singing competition-ah rawn tel vein ‘Chhuihthangvala’ tih hla ngei mai hmang hian lawmman pakhatna a la ta rup mai a. Kum 1977 kum velte hi chuan Valtea hi zathiam lar tak a ni ve tawh hrim hrim a, englekhawle, a hla rawn thawh chhuahpui nalh bawk si, amah zaithiam bawk si, amah a lo larsa tawh tho bawk nen, hemi tuma Valtea bomb paipuah zet hi chuan a hmaa a boruak lo neih tawhsa kha a let engemaw zatin a rawn tilian ta hluai mai a, par a rawn chhuahtir ta et ut mai a ni ber e.

Guwahati-Shillong station-a, tum hnih lai an lo hnawl tawh hnu Lalnunmawia (Valtea) Shillong khawpui ‘|halfavang kut’ singing competition-a pakhatna a rawn ni ta mai chu, chutih lai vela, Shillong All India Radio Station-a Programme officer Pahlira Sena Chawngthu (PS Chawngthu) chuan a duhsak ta hle mai a. Radio artist, B-Grade contract pe nghalin he hla mawi chungchuang ‘Chhuihthangvala’ tih hla hi Shillong radio station-ah record a ni ta nghal a, broadcast a nih atanga mit khapkar lekah Mizoram dung leh vang, chhak leh thlang, chhim leh hmar a deng chhuak nghal a ni.

Kum 1979-ah Shillong radio station-a thun tawh chu All India radio, Aizawl station-ah thun ve nghal a ni a, Mizoram dung leh vang, chhak leh thlang, chhim leh hmar, Zo hnahthlak khawtinrengah Shillong radio station atanga engemaw chang zeuha tih chhuah zauh thin chu regular taka ngaihthlak theih a lo nih phah ta a. A hunlai na na na chuan radio hla thlan programme-ah a serh zinga a mei ang mai a lo ni tawh thin a ni.

Kum 1984-ah All India Radio, Aizawl leh Shillong station kaltlanga Mizo mipuiten kan lo luanliampui thin, Lalnunmawia (Valtea) hla lar tak takte dahkhawmna audio album ‘Chhuihthangvala’ tih hla chu Otto recording studio, Kulikawn atangin tihchhuah a rawn ni ta bawk a, Valtea hla mawi dang tak takte chu Mizo mipuiten mahni in chhung lumah ngei, an duh hun hunah an lo ngaithla thei ta a ni.

“Chhuihthangvala’ tih hla Lalnunmawi a’n a phuahdan kalphung hi a dangdai ve hrim hrim a. Tuipui ral sap hovin ‘Ballads’ an tih bik hlate hi chu a phuahdan phungah hian, heng ‘Pro-noun’ thenkhat – ‘He, She, They, I,’ tih velte hi an hmang rim hle thin a nih hi. A kalphung ve hrim hrim a nihna lai a awm bawk a. “Chhuihthangvala’ tih hlaah hian heng kan han sawi tak ‘First persons’, ‘Second persons’, ‘Third persons’ te hi a kim vek a, Valtea hian hla phuahtu dangte tih dan ang lo tak leh dangdai takin a hmang kim vek a ni.

“Chhuihthangvala’ tih audio album kha a remna rimawi han remkhawm vel dan hrim hrim pawh a fuh thawkhat hle mai a. Otto recording studio-in 8tract a neih hnua buatsaih leh tih chhuah a ni bawk a, khang hunlaia Mizo audio album chhuak zingah rau rau pawh a recording quality chhuanawm ber pawl a tling hial ang.

Kum 1978 ‘Thalfavang kut’ singing competition-ah Valtea chuan pakhatna lawmman la nawn lehin a kum zawn zatin lawmman pakhatna a hui ta riap mai a, hemi tum ve thung hi chuan ‘|halfavang kut’ puala a hla phuah ‘A zual chuang em ni?’ tih hla mawi dangdai tak chu lawmman lakpuinan a hmang ve ta thung a ni.

13th February 1978 kum khan sipai lammual (AR Ground) -ah Lalnunmawia (Valtea) hian he hla hi a sa a, hei hi Mizoram chhunga, Mizoram leilunga a sak hmasak ber a ni nghe nghe. Shillong radio station atanga a lo sak lar tawh avangin, a thu nawn lai ngat phei chu tupawhin an lo zawm thei vek tawh mai si a, lammual khat tlata mipui pungkhawmte chuan ‘Chhuihthangvala’  tih lai tak chu aw rawl tawpin an zawm thup thup mai a, an ‘Chhuihthangvala’ rual thup thup mai a nih chu.

Lalnunmawia’n Mizorama he hla a sak hmasak ber tum hi ‘Winterfare’ lammual-a huaihawt a nih tum takin a ni a, he Winterfare-ah hian singing competition huaihawt tel a ni thin a, he intihsiaknaa zai ve tur Zosangliana Murray tingtang perhsaktu, musician zinga telve mai a ni a, Zosangliana Murray chuan in tihsiakna dawhsanga a din tawh hnuin a thianpa Valtea chu a hla hit ‘Chhuihthangvala’ han sa hmasa lawk tura ngenin, a hun hmasa ber atan ‘Chhuihthangvala’ tih hla chu sipai lammual-ah ngei, a phuahtu chuan a han au chhuahpui ta a, chuta tanga tun thlengin, Mizo mipuite, a bik takin thalaite zingah tawpin tai nei lo vin par a chhuang zui ta reng a nih hi.

Tha Hmingliani

Tha Hmingliani
– C.Lalthazuala

British Rock band ropui leh rimawi khawvel chanchina dai ngai reng reng tawh miah lo tur The Beatles khaipa bera ngaih thin John Lennon khan a nupui Japanese nuthlawi Yoko Ono kha chu a lo hmangaih ngawt mai le, Khawvel pum huap pawha entertainment magazine lar ber ngaih theih ‘Playboy’ chanchinbu a interview chipchiar tak a neih tum khan a nupui chanchin leh, chu a nupui Yoko Ono a phuah chhan hla lar tak takte kha a sawi kur zut mai a nih kha.

Rock n Roll band ropui The Beatles ho hla lar tak takte kha John Lennon-a phuah leh a mah ngeiin asakte kha an tam tham hle mai.

John Lennon-a interview neihpuitu Playboy magazine palai lah khan The Beatles ho music leh an thu leh hlate kha a lo hre chiang sa em em kher mai bawk si a. Kha inkawmna zet kha chu a ngaihnawm chiangkuang tawk hle a ni.

Kha inkawmna ngaihnawm chungchuang tak atang khan John Lennon-ate nupa inkara hmangaihna thuk tak leh ngaihnawm bawk si te, John Lennon-a’n hmangaihna a lak thutak ziate a lo lang chiang hle anih kha. A kam chhuak atang khan Yoko Ono ropui zia leh Japanese nuthlawi mah nise, khatih hun lai taka khawvel rock star ropui ber tia chhal ngam John Lennon-a rilrua bu khuar tlat thei khan engang mize pianpui dangdai nge a neih ang a, a zuna uai a va na awm em em bawk ve mawle? tih zawhna lian tak rilruah a siam ru nghal lo thei lova, John Lennon-a hla phuah tam tak The Beatles hla lar tak tak ni bawkte pawh hian John Lennon-a leh Yoko Ono te inkara hmangaihna thuk tak leh ngaihnawm tak mai chu tunthlengin an la puang chhuak ta reng a nih hi.

The Beatles ho hla lar tak tak, heng hla, Don’t let me down, The Ballads of Johnyoko, Eight days aweek etc.. tih hlate hi Yoko Ono tan liau liau a John Lennon-a’n a phuate an ni hlawm a. Heng hlate hi a hun laiah na na na chuan khawvel thalaiten an ngaihthlak tam ber pawl an ni ngei ang le. Media hrang hrang a bik takin radio leh Television lamah tihchhuah ngun ber pawl an lo ni bawk vei nen.

Khawvel pum huap a, a nupui a hmangaihzia thu leh hla hmanga John Lennon-a’n a puang chhuak hial thin mai hi chu a nupui John Yoko tan pawh a lawmawm ve ngawt thin ang.

Rock band ropui The Beatles ho chu kum 1971-ah official takin an lo kehdarh ta a. Hemi hnu phei hi chuan John Lennon-a hi chu United States lamah a tap ta chawt a. US citizenship pawh 1979-ah a nei ta nghe nghe a ni. The Beatles a kehdarh hnu chuan The Beatles band member tinte chuan an mahni solo album an buaipui nghal ta sang sang bawk a. John Lennon-a leh perhkhuang hrui thum perhtu Paul Mc Cartney-te chu an chetha chho fal bik hle a. Chutih rualin an khuangpu Ringo Starr leh lead guiatarist George Harrison-a pawh an che tha thawkhat a, Paul leh John-a hi anmahni ho rau rauah an che tha bik e tihna a ni mai a, hetih hun laia rimawi khawvel boruakah chuan Ringo Starr leh George Harrison pawh hi midang zawng zawng chunga leng an ni rih tlat.

Official taka The Beatles a kehdarh tak hnu, ama puala solo album hlawhtling tak tak a tihchhuah lehzelnaah pawh John Lennon-a chuan hla thu hmang bawkin Yoko Ono a hmangaihna chu a puang chhuak chhunzawm chho ta zel a. ‘Double Fantasy’ tih album hlawhtling taka hla thenkhat – ‘Women’ tih te, ‘Love’ tih te kha Yoko Ono tana aphuahte an ni bawk a. Tin, single album hlawhtling tak – ‘Stand by me’ tih hlate pawh kha Yoko Ono tana a hlan liau liau a ni lehzel bawk.

Aw le, John Lennon-a leh an nu Yoko Ono inkara hmangaihna leh a chhehvel thil kan sawi ta nual a. Tunah chuan ‘ZO RIMAWI’ lam huang chhungah i han insawr bing chho tan teh ang hmiang.

Zo rimawi khawvela audio-album chhuak tawh ho zingah hian kum 1984-a tihchhuah C.Lalrinmawia audio album ‘Di Chambawihpuii’ tih album baka hlawhtling leh lar rei (daih rei kan ti zawk dawn nge?) Tunlai hun thleng pawha miten an tuipui leh hlut em em hi a awm ve lo reng reng a ni. Di Chambawihpuii tih album zet hi chu a makin a ropui a ni tawp mai.
Aw le, Mizo mipa zaithiam lengzem sa thin ho zingah chuan C.Lalrinmawia hi hla nei tha, a literary value zawnga tehfung han lek pawha hla belhchian dawl tak tak sa hnem ber pawl a ni awm e.

Di Chambawihpuii tih album-a hla lar tak pakhat ‘Tha hmingliani’ tih hla kha C.Lalrinmawia’n a nupui Pi Lalchhuanawmi a phuahna a ni a. Hla phuatu ropui Pu Vankhama-te hla thu hman khir pui pui, College zirlaibu leh Mizoram Academy of Letters (MAL) hote seminar-na lama a hranpa taka hrilhfiah leh khelzui ngai chiam tham hla thuril pui pui chu a remkhawm ve hauh lo, hla thu tluangtlam leh ngaihnobei ami nawlpui tan pawh han chhiar a, hriatthiam nghal mai theih, mahse ngaihno bei em em hlawm bawksi te a hmang tlangpui a. A thluk a mawiin a tluangtlam tha em em bawk a, zaithiam vak lo tan pawha lo zawm ve mai harsa miah lo, thluk tluangtlam leh mawl, mahse mawi em em leh changkang ru tak si tiin sawi fiah ta ila a dik ber awm e.

C.Lalrinmawia hian a nupui Pi Lalchhuanawmi hi hmingmawi tak phuahsakin, he hla thupui atan hian a hmang nghal nghe nghe a ni a, ‘Tha hmingliani’ han tih deuh ngaih mai pawh hi a engemawti zawng tak hian a lunglen thlak deuh raih mai a, Pi Lalchhuanawmi khawi lo ni khuaa a han vak chhuakte, zan hnih khat a lo va riah chhuah changte pawh a ni mai thei e, chu’ng hun lai takte pawh chuan in chhung leh in sir vela pangpar chi hrang hrang uluk taka enkawl thinte chu C.Lalrinmawia hian lo thlir thinin annu kutchhuak leh sulhnute pawh chu lungleng takin a lo thlir kual vel thin ni ngei tur a ni. Hetiang hian, hla thu mawlte ngaihno bei tak siin a han chham chhuak ta hial a.

Suihlung zawng a leng thin e
I sulhnu han thlir chang hian
I run lawi aw ka thlir reng thin
Duhte’n sakhmel intawng lehin… tiin.

King of Rock n Roll Elvis Presley ngei pawh a nupui Pricilla Presley, a hmangaih em em, mahse a neih hlen theih tak si loh, tang dang belhsantu tan khan “Always on my mind” tih hla kha khawvel hriatah kum 1977 khan rawn phuah chhuakin a rawn chhawp chhuak ve leh ta bawk a. Kan Mizo mipa zaithiam lar, mahni nupuite tan liau liaua hla phuah hi an awm vak lo pawh a ni mai thei. Lo phuah ve an awm a nih pawhin mite hriat a hlawh vak lo pawh a ni ve thei tho bawk.

Chaltlang lal hmingthang missionary sapte a lo tawiawm that avanga Mizo history-a hriat reng tawh tur, Thangphunga tupa C.Lalrinmawia te In, tuna Chaltlang field sira a hmar lam chhuah chhawng, tlangnuam leh thengthaw nuam zo thlifim ten an chhem vel heuh heuhna hmun, hmun lunglen thlak tak maiah khian C.Lalrinmawia leh Tha hmingliani chuan damte’n run lum dunin, tudang ngai lo reng reng hian an cheng mek a, fanu pakhat leh fapa pakhat neiin chun nu leh zuapa an ni mek anih chu. An fate pawh an hmel a tha ang reng hle.

A fanu hmeltha tak, Sawmtei hian tunah Hrangbana College atangin BCom result a nghak mek a. Chaltlang field sir, Lalhmingthang Thangphunga hunlai atanga an chenna hmun thengthaw leh lunglenthlak takah hlim takin chhun ni leh zante an chhiar thin a ni.

Aw le, a tawp kharna’n Tha hmingliani tih hla ngei chu i han hmang teh ang hmiang.

Tha Hmingliani
Satu : C.Lalrinmawia
Phuahtu : C.Lalrinmawia
Album : Di Chambawihpuii
Recording at : Otto recording studio, Kulikawn

Mahriaktea run nghah chang hian
Awmhar tinkim ka dawn thin a
Suihlung zawng a leng thin e
Nghilh loh Di aw tha hmingliani

Aw, damte’n run lum dunin
Tundang ngai lo reng reng hian e
Aw hlimtea lengduna
Chung khuanu malsawmna zarah
Chun nu leh Zua pa chang dunin
Khuanu’n min veng zel se

Suihlung zawng a leng thin e
I sulhnu han thlir chang hian
I run lawi aw ka thlir reng thin
Duhte’n sakhmel intawng lehin

Chung khuanu malsawmna zarah
Fanau maltluan chawi dun turin
Chung khuanu’n min hual zel se
Aw khuahar min tihlimtua’n

Phuloh Lenmawi

Phuloh Lenmawi

H.Lalthazuala

Tlangval, palian thelh thawlh, inkhaithli nalh tak, sambu tha tak, sam dum tha hlep hlawp bawk si, sam ngil tha tak, dar pharh hlai mawi tak chen vel suau a sam zuah, a sam zuah hi a va inhmeh tak em ti tu ngah tak, zai thian ropui Vanlalruati leh a u Vanhlupuii te telna Beat Group “The Vans” a lead guiterist mawhphurhna la tu, mipui hmaa a inlan hnu a rimawi khawvel boruak mai baka a sakhmel that larpui tel zel, mizo rocker ropui Jeremy Zobiakvela sangawi zawnpui hlun, perhkhuang hrui thum perh thiam hmingthang, PB Liantluanga hla phuah ‘Pholoh Lenmawi’ tih hla zet hi chu a mawi zia sawifiah zo thei tur hian duhlian tawng hausakna leh rilna hian a tlin phak lo, a phawk phak lo a ni ber awm e. A thluk kal phung mawlte si hi a mawi em a ni.

He Pawih bawihtlung tlangval hmelchhelo tak mai hi zorimawi chanchinah hian a bung pawimawh lai taka sawi tel zel a nihna chhan tur hi kawng hrang hrang in a awm a ni. Kum 1972 vel atanga hriat hlawh chho tan a ni ber ang. Zaithiam hmingthang Vanlalruati te unau te nena an Beat Group din ho ‘The Vans’ ah lead guiterist a nih hma pawhin, thianthate nen band angin an lo play ho tawh thin a. “The Vans” a a telve lai hi a hringnun kawnga a bung pawimawh lai leh amah ngei pawhin nuam a tih lai ber a nih a rin thu ‘The Vans’ a a perhkhuang thum perhtu, a nau (A chhang chhang leh chiah) PB Lianzama chuan a sawi.

‘The Vans’ a tel hnuah Mizo Rocker ropui leh huhang ngah tak Jeremy Zobiakvela te nen ‘Creation Flame’ an din leh a, Creation Flame ah hian perhkhuang hrui thum a perh ta thung a, ‘Creation Flame’ an din kum hi Kum 1977 ah khan a ni a, a tel ve tawhna group hian state level beat contest ah lawmman pakhatna an hui deuh zel a ni. Kum 1979 kum tawp lamah Jeremy Zobiakvela te nen vek hian ‘Crimson Dust’ an din leh a, crimson Dust ah hian Chaltlang pum chhuak, guiterist ropui, hla phuah thiam leh hla thluk siam thiam ropui, Rohmingthanga (Rawa) chu lead guiterist a ni nghe nghe a, perhkhung hruithum a chang zui leh bawk.

Mizo chanchina, zirtirtu hmasa ber zinga tel ve Pu Chhunbura fapa hming koh Upa P Lalzuala chuan fa pasarih a nei a, mipa pathum leh hmeichhe pali an ni a, PB Liantluanga hi a upa ber dawttu niin, an unau zingah hian PB Lianzama leh PB Lianthangpuii phei hi chu tun thleng a rimawi lama rampum hriat hlawh an ni reng a, mizo hmeichhia te zingah hian PB Lianthangpuii anga Keyboard tum thiam lama hriat hlawh leh hming chher zaithiam bawk si hi an la awm lo tiin sawi ta ila dawt sawi kan nih loh hmel hle mai.

PB Liantluanga nau PB Lianzama hi a u PB Liantluanga te nen a play ho thin, unaua group khata lo che tla ho a, rimawi thlarau lo chang ho thin an ni a, a u PB Liantluanga pianpui mizia hrechiangtu tur pawh a ni ve hrim hrim e.

PB Lianzama’n a u hla phuah chungchasng a sawi danah chuan, amah ngei pawh a la upat bik loh avanga a u hla phuahte, a hun laia a phuah ni leh kum te nen a lo chhinchhiah thlip thlep nachang a hriat bik loh thu sawiin, miten an hriat tlanglawn ve deuh, PB Liantluanga hla phuah te chu paruk vel an nih a rin thu leh miten an sak lar lem loh, tlangzarh lem loh hlaphuah eng zat chiah nge a neih a, a lo vawn that a hriat bik loh thu leh lo awm ta pawh nise hriat chhuah leh emaw, han hai chhuah leh emaw a har tawh tur thu a sawi a ni.

Rebecca Saimawii leh Vanlalhmangaihi te pawhin an sa nual bawk a, Radio kaltlang a ni emaw, audio album kaltlang a ni emaw, a hun lai na na na chuan PB Lianzama hla phuah, a hun laia zaithiam lar ten an sak hi an lar thei thin hle a, mipui nawlpui rilru hneh thei chi, mite rilrem zawng tak hla thluk siam thiam lamah ama thian te ngei, rimawi khawvela a sangawi zawnpuite fak a hlawh thei thin hle a ni.

A nau PB Lianzama hi, PB Liantluanga’n Jeremy Zobiakvela te, eizawnna thil avang a a play pui hman tak loh hnuah pawh Basist rawn ni chhoin, ‘Crimson Dust’ hunlai te phei kha chuan Mizoramah PB Lianzama aia Basist hriat hlawh leh lar hi an awm bik lo. Tleirawl tirh te atanga zu in ngai lo, Crimson Dust vanglai vela, bass pertu lar, concert nikhua a, a thiante, a sangawizawnpuite, zu in pawh dawhthei taka nghak zel thin a ni a, a fakawm hle a ni.

PB Liantluanga hi hla phuah leh guiter play ah ringawt talent nei tha a ni lova, zai pawh a thiamin a aw a mawi hle niin, a sangawizawnpui thin, a thian hlui ten an sawi thin bawk a ni. Concert ni khua a hla hnih khat han sak ve zoh bak hi mipui hmaah a zai tam vak lova, zai lama han intihlar tumna a neih lem loh bakah, han inthehlat tum viau mai kha a pianpui mizia a nih loh thu a thian hnaivai tak pakhat chuan a sawi.

An pu, primary zirtirtu hmasa, missionary ho chher chhuah, Chhunbura atanga sakhaw mitak chhungkua an ni a, zai ngaina, inkhawm peih, chhungkua a tui tak a zai ho dal dal thin, kristian hlabu a sap hla lehlin thluk mawi tak tak hre tam leh sa hnem, zai ngaina thlah kal zel an nih avang a ni’ang e, an unau ho hi music kalphung an man hle mai a, a nau te pahnih PB Lianzama leh a farnu te zinga naupang ber PB Lianthangpuii phei hi chu tun thlengin ram pum huap rimawi lama puipunna ropui tak takah hmatheh ber ber an la ni ta fan reng a nih hi. PB Lianzama ngat phei hi chuan rimawi lama a talent tha tak mia hi rawngbawlna lam huang thlengin a hmang tangkai hle mai a, Dawrpui vengthar kohhran zaipawl, Pastor bial zaipawl, Central YMA Zaipawl, Dawrpui Vengthar Branch YMA Zaipawl ah te conductor lo ni tawh thin in, Rev. Vanlalnghaka rawngbawlna, Canada leh USA ah te zaipawl ang leh Quarted ang tein a lo tawiawm fo tawh thin bawk a ni. E!!!..tak ana!!.. ‘Pathian hmangaihna’ Gaither Vocal Band(GVB) ho hla mawi tak mai mizo tawnga letling tu hi PB Lianzama a ni a, sap hla pahnih ‘Hard & Soul’ tih leh ‘Rock N Roll’ tih hla a phuah bawk a ‘Rock N Roll’ tih hla chu Zonet Cable TV buatsaih ‘Justice for Christ’ beat contest endiktu te zinga a tan ve khan a mah ngeiin a sak nghe nghe kha, khami tuma a lo puibawmtu, guiterist Hmingpuia guiter play mawi zia mawlh mai kha kan hla hre hlawm ang chu.

Hla phuahtu ropui Vankham fate nen a, Beat Group te lo din ho tawh, hmun tam taka lo zai hova, hla te lo zir ho reng reng thin, Aizawl veng pakhat Dawrpui venga lo seilian ho ta chu, Vankhama hla thu ten PB Liantluanga hringnunah hian nghawng thuk tak a nei chu a ni phawt mai a, ‘Phuloh Lenmawi’ tih hla ah hian Pu Vankhama hlaphuah dan zia rang a lang thei tlat maia, a hla thu hamn leh a remkhawm dan kalphung hi Pu Vankham hla phuah dan kalphung nen a inhnaih hle a ni. A hla hrim hrimin ngaihni a beina laiah erawh Pu Vankhama aiin a sangin a thuk mah zawk hial niin a lang. A thluk mawlh mai hi a amawi chung chuang em a lawm mawle!!!

He hla, lung ti run ngei ngawih tak mai hi Ni 17.3.1977 kum khan All India Radio Aizawlah Vanlalruati hian han thunin a thun ni la la, zan lamah tih chhuah (Broadcast) a ni a, AB – 95 leh CDM – 1312 ah vawn that tlat a ni a, Radio lam hotu te pawhin an roh hle a ni.

Sial rangin Sial rang a hring tiin kan pi puten an lo sawi thin a, a lo dik nangiang mai le, PB Liantluanga fate, PB Lianzama, PB Liansangzuala, PB Lianmawia (Ate-a) te hi zorimawi khawvela mite hriat hlawh, mahni tawka hmingchher thiau, niin, PB Lianmawia (Ate-a) hi Boomerang Vocalist niin a u chiah PB Liansangzuala hi Magdalene Band member ni bawkin, an upa ber PB Lianhminga hi Albatross Keyboardist a ni bawk.

PB Liantluanga fate zinga upa ber PB Lianhminga ngat phei hi chu zo rimawi khawvelah hian a thawh hlawk hle a, Vanlalsailova lengzem audio album lar takte kha a kut chhuak anga sawi theih a ni hial mai. Kha album a hla pathum tih chauh loh chu PB Lianhminga music track siam vek an ni nghe nghe. BD-a hla phuah ‘Lungrun’ tih hla Elizabeth Zodinpuii sak music track kha a kutchhuak a ni bawk a, C. Sanga hla hi a music track siam deuh vek anni bawk. Liandingpuii audio album, mizo leh english te kha a kutchhuak deuh vek anni bawk a, Joseph Zaihmingthanga audio album ah te kutchhuak a ngah ber bawk a ni. HC Sanglura hla phuah, ‘A mak mang e’ tih hla Lalrindiki Khiangte in mawi taka a sak te hi PB Lianhminga kut chhuak a ni bawk. A thawh hlawk teh a sin mawle!!!!

Hla hi, a thui leh thui loh lam emaw a chang tih sei duah lam emaw hi a lo ni ber lem lo a ni maithei, ‘Phuloh Lenmawi’ tih hla ngei pawh hi chang khat leh a thunawn chauh a ni a, mahse, a thluk leh a thuin rilru a hneh dan leh a fan dan hi a thuk deuh raih mai a, dangdai ve tak chu a ni chiang khawp mai!! He hla phuahtu PB Liantluanga leh a sa lartu zaithiam hmingthang Vanlalruati te hian famdairial chang tawh mahse zo rimawi chanchunah hian an hming hi a dai ngai lovang.

PB Lianhminga naute ho, PB Liansangzuala hi MAgdalene bassist a ni a, Atea hi Boomerang vocalist a ni a. PB Lianhminga te unau hrim hrim hi Zorimawi khawvelah hian mahni tawka hmingchher thiau vek an ni. An va chhuanawm em!

‘Phuloh Lenmawi’ tih hla mawi dangdai tak mai hi Late 70s leh Early 80s vela hla lar ber pawl a tling phak a, tun hnaiah, LPS Youth Icon Star Hmingsanga’n a rawn sa thar ve leh bawk a, awle, a tawp khar nan ‘Phuloh Lenmawi’ tih hla thu lung ti run ngeih ngawih tak mai hi i han chhawp chhuak tel teh ang hmiang.

Phuloh Lenmawi
Phuahtu – PB Liantluanga
Satu – Vanlalruati leh Hmingsanga

Awmkhua a har dawn changin,
Lunglai a dam thei si lo;
Chungkhuanu ruata ka chan reng chu,
I thinlai haltu mai ni maw.
Tawnmang mawl mai thleng pawhin,
Linglai a dam thei si lo;
Min tiriang thlawn mai tur reng’an,
Ka tawn che Phuloh Lenmawi.

Awle mangtha ka thinlai khamtu ber,
Mual chu liam rawh –
I zun ngai hnuchhawnin;
Ka nghilh lawng che aw Parte,
Fam dairial chan thleng pawhin;
Hei hi maw an sawi Di zun ngaih
Tuar ka thiam lo Di lenmawi.

A VA MAK EM

A VA MAK EM

C. Lalthazuala

Kan pipute thawnthuah chuan Hlaphuah thiam hmingthang Pi Hmuaki kha thangtharte hlaphuah ve tur a lo phuah zawh sak vek mai ang tih an hlauh avanga a nungchunga phum nia sawi a ni a. Amaherawhchu hla hi phuah zawh ngawt chu a lo har dawn viau mai le.

Pi Hmuaki zamual liam hnuah hlaphuah thiam ropui tak tak an rawn piang ta zel a. Zofate tihlimtu leh awitleitu, Mizo literature tihmasawntu an rawn piang chhuak zel a. Tunlai thangthar hlaphuah thiam ropui tak tak zingah pawh H.C. Lalsanglura hi zorimawi huanga a thawh hlawk ber pawl chu a ni chiang mai. Zorimawi  par tivultu leh zorimawi zar tibuk tu te zingah chhiar tel a ni reng tawh ang.

H.C. Lalsanglura hian hla 100 vel zet a phuah tawh a. Audio – Album pathum siam tawhin, Teuhlo mai, Ka va ngai dawn che em, A lo mak thei ngei mai, tih Audio-Album te hi a siam tawh a, music video hi 20 vel a siam tawh bawk a ni. H.C. Lalsanglura hi C. Lalrinmawia te, Lalnunmawia (Valtea) te ang thoa hlaphuah thiam leh zaithiam a nih kawp tlat avang hian a boruak kentel hi lian ve hrim hrim bawk a. Hla a phuah reng rengin a thluk han siam vel nan Guiter a hmang tam ber a. Tin, Keyboard pawh a hmang thin bawk a ni.

Ama hlaphuah ngei “Teuh lo mai” tih hla avanga Mizo mipuite hriat hlawh H.C. Lalsanglura hi kum 1976 Feb. 29 ah Sateek khuaah lo piangin unau piangchhuak mipa 3 leh hmeichhia 3 zinga a upa lama chhiara a pathumna chiah a ni a. A hringtu nu Biakmawii hi Sateek khaw thenawm chiah Phulpui khawchhuak a ni a, Sanglura pa Sangbilha hi sipai (Assam Rifles) a nih avangin Mizoram hmun hrang hrang Sateek, Sialsuk, Tlungvel, Baktawngah te a awm kual tawh a. Chutiang a nih avang chuan Mizoram tlangram mawi dangdai ziate, zokhaw nun nuam leh hlimawm tak maite, zokhaw chhelvela zolentu thing dingte leh pangpar chi hrang hrang par vul chiai mai thin sir vela hramthiam va chi hrang hrang awrawl tawpa lo chiar noh noh mai te chuan H.C. Lalsanglura hi hlaphuahthiam hmingthang ni turin a lo kaihruai a ni ngei ang le.

H.C. Lalsanglura pi (a nu nu) Phulpui khua a awm chuan Sanglura hi naupangte a nih laiin Phulpui khuaah hian a hruai reng reng a, sikul chawlh veleh Phulpui khuaah hian a hruai phei thin a, rei tak tak Phulpui khuaah hian a pi bulah hun a khawhral thin a. Zokhaw nun nuam leh thianghlim tak pawh a hre chiang tawk viau ngei ang. A pi hian mut hmunah te Mizo thawnthu ngaihnawm tak takte a hrilh thin a, “Zawlpala leh Tualvungi” chanchinte a hrilh thin bakah Phulpui khaw mawi tak chung chiah tlangdung mawi em em maia, Tualvungi pasal Zawlpala thlanlungahte hruaiin Zawlpala thlan te chu a enpui thin bawk a ni.

H.C. Lalsanglura hian mizo hlaphuah thiam lar tak tak zingah ngaihsan zual bik pali a nei a, Lalzova, F.Rokima, C. Durthanga leh Lalbiakdika (BDA) te chu a ngaihsan ber ber palite chu an ni. All India Radio Aizawl Station -ah hla 20 bawr vel a thun tawh a, a hlaphuah hi zai thiam lar ber pawl tling phak ten an sak sak nasa hle a, Zaithiam hriat hlawh lutuk lemlo te pawhin an sa nasa hle tho bawk a ni. A hlaphuah dan kalphung leh a thluk siam dan kalphung hrim hrim hi mizo lunglen zawng tak leh mizo rilrem zawng tak an ni tlangpui a, a hla thluk kalphung hrim hrim hi “Lengzem” hla nen a inhmeh bik thin hle mai a, hei tak hian amah hi mi lungleng thei tak a ni tih a pholang chiang hle a ni.

H.C. Lalsanglura hringtunu Biakmawii hi Lalngengpuii Tochhawng nu u chiah a ni a, zaithiam leh hlaphuahthiam hmingthang Lalngengpuii Tochhawng tenen nute unau an ni tihna a nih chu. Sanglura hian hla a phuah reng rengin a thu aiin a thluk a nei hmasa thin a, a rilruah a thluk a rawn piang hmasa phawt a, a thlukah chuan a thu a bel leh thin a ni. A hla lar tak tak amah ngeiin a sak lar te hi P.B. Lianhminga siam anni tlangpui bawk. Zorimawi zinkawng a zawh chhoh tanna hi Senior Departmen-a a awm lai, High School a zirlai atangin a ni ber a, High School a zir lai Senior Departmenta awm lai atangin mipui hmaah a zai tan a ni. Ama hlaphuah ngei “Teuh lo mai” tih a rawn sak atangin mizo mipa zaithiam lar ber pawlah a rawn invawrh chho ta a ni ber ang chu.

Sanglura hian lengzem hla tha tak tak a phuah tam hle a, chung a lengzem hlaphuah tha tak tak zingah rau rau pawh “A va mak em” tih hla kher kher hi chu a tha chungchuang ngawt mai, a ngaithlatute rilruah pawh atla ber a ni hial ang. He hla mawi dangdai tak mai leh hla thu mawi em em mai, ngaihno bei bawk si, a thluk mawi dangdai em em  bawk si hi mizo hmeichhe zaithiam lar zinga a ber kai phak pahnih Lalrindiki Khiangtel leh Sanglura unaunu Lalngengpuii Tochhawng ten an han sa lar leh nghal a, a hunlai na na na kha chuan “A va mak em” tih hla baka hla lar hi mizo lengzem hlaah hian a awm bik chuang lovang.

Lalngengpuii Tochhawng leh Lalrindiki Khiangte in a sak dan a hlathu a dan hret avangin inhnialna pawh a siam deuh phat anih kha. “I sakhmelah sar a zam em ni” tih laia “Sar zam” tih lai tak, a phuahtuin a phuah chhuah dan diktak nibawk chu a sa hmasa hrettu Ngengpuii khan tidanglam lova a sak mai laiin Lalrindiki Khiangte erawh chuan “Dar a zam” a rawn ti thung a, khawnge dik zawk ang tih chungchangah inhnialna a siam ta laih reng a nih kha. “Sar a zam” tih hi a phuahtu in a tira a phuah chhuahdan chu a ni a. “Dar a zam” tih erawh a thian thenkhatte thurawn anga a tihdanglam leh niin a phuahtu ngei hian a sawi a ni.

“Sar zam” hi chhimbal rawng ang mai, chawhnu lam, nizung a awm tawh hnua, ni bula zam kual raih thin a ni a, ni bula sar zam a awm chuan sar thi an awm a ni ngei ang tiin piputen aien nan an lo hman thin a ni a. “Sar zam” tih hi thil awm zen zen ngailo a ni a, a mawi em em mai lehnghal a, “Sar thi” an awm tih entirnaah piputen an lo ngai ngawt na a, “Sar zam” a awm loh pawn “Sar thi” chu an awm thova, thil pawimawh tak mai chu “Sar zam” hi a mawi em em mai thi hi a ni. Vanduaina leh thihna lam entirnan chuan uihawm tak a ni. Thil hmuh tur awm zen zen lo a nih avang leh a mawi em avangin “Sar” a zam tawh chuan miten an hmu duh em em a, an inkawh hmuh sup sup thin a ni. H.C. Lalsanglura’n “A va mak em” tih hla a phuah chhan Jenet Lalnunhluii, tuna Presbyterian kohhran Pastor nupui nita, a pasal rawngbawlna hmun Nepal a awm mek hi, nula hmelchhe lo tak mai, a nungchang that avanga amah hrechiangtu apiangte ngainat rawn, a nungchang mawi tak maiin a tihhmelthat lehzual a ni a, a nungchang belh chian deuh hnua Sangluran a ngaina em em mai leh, a ngaihzual telh telh maite, a thlir ning thei thlawt lo maite chu thilmawi leh awm zen zen lo, mawi dang dai tak, ni sira chhimbal ang maia dangdai taka zam kual raih mai nen a tehkhin hi a dik lohna a awm hranlo.

Kan pipute hunlai khan “Dar” hi a hlu hle thin a, Darbu nei chin ngat te chu khawkhat pa khawsa thei tak leh Lalte an ni tlangpui thin a ni. Sailo lal fanu te man atan Sial leh Dar te a lar hle thin a ni. Rimawi lamah Darbu in hmun a chang thuk hle a, Darbu hla ringawt pawh 20 chuangfe a awm a, Mizoten Music Instrument a neih that ber a ni nghal bawk a, thil hlu sawi nan “Dar” hi an hmang nasa hle thin bawk a, hlathuah pawh an hmang nasa hle thin. “Dar tui luan” tih chu hla thuah nula hmeltha sawi nana hman a nih rualin “Dar zam” tih erawh Pi Hmuaki atanga Lalawithangpa, Lalzova leh Vankhama thlengin an lo hmang ngai hauh lo zawka. Tin, Dar hrim hrim hi thil zam chi a ni lova, amaherawhchu Dar tui erawh chu thil dang cheimawi nan an luan ve bawk thin a ni. Chuvangin “Dar a zam” tih aiin “Sar a zam” tih chu a dik zawk em em a ni.

CHUAI TA MAW

CHUAI TA MAW

– C.Lalthazuala

Kum 1966 a Mizoram buai chuan a bik takin Mizo thalai-te rilru a khawih bik hle maia, India sorkar awp chin, Zohnahthlak hnam hrang hrangte chenna ram mai bakah Burma rama kan Zohnahthlak hnam hrang hrangte chenna ram bial thlengin a nghawng chhuak hneh hle ani. Burma rama Zohnahthlak hnam hrang hrangte chenna khawpui thenkhat, Falam leh Tiddim-te chu Hnam Sipai pasalthate’n an la ve ta maia, Rihkhawdar erawh an la thei ta biklo. Mizo hnam leh an chenna ramte chu eng sorkar mahin an awp tur anilo, anmahni kea dinga, mahni a ro in rel turin, dikna an neia, an thlahtute atangin eng hnam thuhnuaiah mah an la kun ngailo ani tih ‘au hlapui’ chuan thalaite rilru a hneh tak meuh meuh a ni.

Burma rama khawpui mawi tak leh boruak thengthaw nuam tak, Chin khawpui ber nibawk ‘Falam’ khawpuia laitual leng mek, tleirawl vengva tak mai, music thiam tak, a bik takin, guitar perh lama Falam leh a chhehvela mite hriathlawh tak, Biaklara chu Mizo hnam zalenna tura beihna ‘Independence Movement’ chuan a rilru a luah hneh hle maia, Mizo hnam zalenna turin a pen chhuak ve ta nge nge ani. MNF Underground Group chu a nu leh a pa, a pianpui unau te leh a laitual lenna Falam khawpui mawi tak kalsanin a zawm ve ta a, hetia MNF a zawm ta hi CH Battalion-ah a awm nghe nghe a ni.

MNF sipaite chuan Falam, Tidim khawpuite an han la ve ngial nain, sorkar lian leh training nei tha zawk Burma sipai special force-te chuan reilote chhungin heng MNF ho khaw lak te hi an la let leh vek a, Chin Hills huam chhungah Burma sipaite chu an che hrang ta hle maia, MNF underground ho pawh chu an um tawm hneh hle mai bawk a, Biaklara leh a thiante, Mizo tlangval engemawzat chu Burma sipaite chuan an man ta hlawm a, Mizo tlangval naupang tak tak ‘Pathian Leh Kan Ram Tan’ tia rammu te chu man an han nih tak hnu chuan Burma sipaite chuan an sawp rethei hle mai bawka, an dawpna lamah nasa taka sawisain kut an thlak a, an nghaisa nasa hle ani. Mahse, ‘Pathian Leh Kan Ram Tan’ tia mahni chenna in leh lo leh nu leh pa then leh rualte kalsana rammu tlangval huaisen tak takte chuan nghaisakna chi hrang hrangte chu tuar chhuakin, an thiante tana thil pawithei thuruk engmah an puang duh hauhlo ani. Ram leh hnam tana nunna thap anni miau alawm.

Lemziakthiam, tingtang perhthiam, hlaphuahthiam Biaklara hi kum 1968-ah Burma sipaite’n an man a, Falam lock-up-ah kum khat zet tan tir ani a, Falam lock-up chep em em maia kum khat zet a tan hnuin, Burma ram khawpui lianber dawttu, Mandalay khawpui Central Jail-ah, hmanlai kawl lal ropui, Siampahranga kulh chhungah an dah leh a, chumi hnuah Falam lock-up ah vek sawn chhoh leh ani a, kum khat vel zet Falam lock-up ah hian an tan tir leh ta ani. Kum thum vel zet chu lung in ah a tang anih chu. Ram leh hnam tana a tawrhna ropui tak hi Mizo hnam lehkhabu-ah a chuang reng tawh ang. Awle, Zorimawi Khawvel lam nen, Biaklara thil tawn leh a hringnun zin kawng chu i han sawizawm tan tawh teh ang hmiang.

Biaklara leh a thiante, kawl ho zinga lung in an tan lai hian, tlangval naupang te te an la ni a, an khawhar thin dan tur zia chu kan suangtuah thiam mai awm e. Falam khawpui mawi tak mai, van dumpawl ruih mai leh boruak thiang tak hnuaia zalen leh engthawl tak maia laitual an lenlai nite, thenrual thate nena zankhaw tairek thlenga an zai ho dal dal thin laite, nula rima, inthurual taka, an nula thian ngainat em em te leh an hellai di te, thlamuang taka an rim ho dal dal hunlaite, Mandalay Central Jail chhung atangte chuan an ngaihtuah ve \hin ngei anga, an suangtuah ve fo ngei ang. An lung a leng vawn vawng thin ngei ang le.

Vawikhat chu Biaklara’n lungin a tan pui, a thianpa chuan Biaklara chu thu lungchhiat thlak tak mai a hrilh ta maia. A thianpa chuan, rinawmna thu alo tiampui tawh, runlum nuthai atana, rinawmna thu alo tiampui tawh chuan mak tak maia a phatsan tak mai thu leh, chutianga inphatsanna chuan a rilru a tihnat zia thute, chu hmeichhia a hmangaih em em in lengdang tang a belhsan mai tur leh, kumkhuaa midang ta ani mai tur chu, a ngaingam thlawtlo ani tih thute a hrilh ta a, chu thil chuan Biaklara rilru chu a khawih ve ta hle maia, a \hianpa chu a khawngaih ta ngawih ngawih maia, a thianpa chu amah ah te a han inchan vel a, a thianpa thil tawn chu a hriatthiampui ngawi ngaawih mai ani ber ang chu, he hla ‘Chuai Ta Maw’ tih hla mawi dangdai leh lungrun thlak ngeih ngawih deuh mai hi alo pianchhuah phah ta ani. He hla Hanks William Sr hla “My Son Calls Another Man Daddy” tih hla thluk a hmang a ni.

Ram leh hnam tana rei tak jail tan tawh hnua hmangaih tak te’n lung in tan hlanin mi lo phatsan tih han hriat leh zel mai chu pachang tan pawh rilru mumal neih a har ngawt ang. Tingtang perhthiam, hlaphuahthiam ni bawk, lemziakthiam ni leh zel bawk Biaklara’n a thianpa tana he hla mawi dangdai tak a lo phuah sak hi a ropui ngawt mai. He hla ngaithlatute hi kan vannei tak meuh meuh ani lawm ni? Hringnun  khawvel, kan zinkawngah hian Biaklara thianpa thil tawn ang tawng ve tho, an hmangaih ngawih ngawihte’n an phatsante hi an thahnem  fu maithei ani. Chutiang mite tan chuan hla tha tak ani ngei anga, tin, chutiang boruak tawng ve hauhlo te tan pawh, a thluk leh a hla thu hi a mawi em avang hian hla tha chungchuang a tling ve hrim hrim a, mi zawng zawng, naupang chumchiap atanga pitar putar thlengin hetiang ang hla thluk mawi leh ngaihno bei mawi tihna chang hrelo mihring nih tlat mai chu thil vanduai thlak tak ani ve ngei ang.

Zofate zinga lemziak lama hriat hlawh, tingtang perh leh hlaphuah lama hriathlawh ni bawk Biaklara hi ni 9 April 1948-ah Sazep khuaah lo piangin, se en rual vel anih laiin a pa Chalkhuma Chhakchhuak chuan Burma ram lamah a pem pui ta a, Biaklara nu chu Lalmawii ani. An chhungkua hi Burma rama an pem hnuin Falam khawpui-ah inbengbelin, kum 1965-ah Biaklara hian ‘State School of Fine Arts, Music & Dancing’, Mandalay khawpuiah lemziak a zir a, Zofate zinga lemziahna sikul-a lut hmasa ber anih loh pawhin Mandalay khawpuia lemziahna sikul-ah hi chuan, Zofate zinga han zir hmasa er anih hmel hle mai.

Lemziak zira kum thum zet Mandalay khawpuia a awm hnuin, a thil zir lai chu a han zir zo ta chenga, Zoram zalenna sual turin a rammut a ngai leh ta sia, lung in ah kum thum vel zet hun a khawh ral leh rih hnuah, lung in atanga a chhuah hnua, thil eng eng emaw a tih fel leh zet hnuah Mizoram lamah a rawn chhukthla ta ani. Kum 1973-ah Aizawl-ah rawn chhukthlain, 1974-ah Aizawl-ah hian a inbengel ve ta a ni.

Kum 1974-ah Tualte lal, huaisen hmingthang, Nikuala thlah kal zel, Lianhlira fanu Seni nen an innei a, Seni nen hian fa pali neiin, chhungkua an din ta a. A thianpa Ngursavunga nen ‘Zodi Arts’ dawr an siam dun a, Ngursavunga hian ‘Zodi Watch Repairing’ a siam ve bawka Aizawl Zion Street-ah in inluah tawmin dawr an siam dun thin nghe nghe ani. Aizawla a inbenbel tantirh, a hun hmasa lamah chuan rimawi lipui a liluh thuk ve hle a, tingtang perh lamah pawh 1970 chawhma lamah te kha chuan hriathlawh ber pawl a tling phak ani. Hla phuah thiam Saitluanga(hlalar chuai theilo, ”’Tawnmang Lasi”” phuahtu), radio artist Vanlalhmangaihi, leh Engzuala te nen Beat Group ‘The Flaming Splinters’ din hovin a hunlai na na na chuan an lar thei hle a ni.

Biaklara hian hla 17 vel a phuaha, tuna kan thlurbing bik ‘Chuai Ta Maw’ tih hla hi, Zohnahthlak hnam chitinte zinga a hlaphuah ho rau rau ah pawh tlana deuh ber chu ani mai awm e. He hla hi Lalhlunmawii of Zodi khan lungrun thlak ngeih ngawihin a rawn sa lar anih kha, Lalhlunmawii aw mawi tak avangin he hla hian mi te rilruah bu a khuar nghet ta tlat ani ve thei thova, chuvang tak chuan Lalhlunmawii of Zodi hian fak a phu hliah hliah ani. Lalhlunmawii’n hun rei tak chhung par alo chhuanpui hnuah Zomuanpuii’n tunhnaiah thiam takin a rawn sa thar ve leh a, hla tha na na na chu thantharte’n an sa thar zel anga, hluihlawm ani ngai lovang.

Tahan khawpui atanga rawn piang chhuak, Rimawi thlipui Zofate zinga rawn tleh tirtu, Zodi, Vulmawi, rock group ropui tak tak rawn pian hma khan, Buta of Vulmawi-te, T.Zorampela of Zodi-te nen tualchhunga puipunna hmunahte lo play ho fo tawh thinin, Biaklara hi heng guitarist lar tak tak lo ni ta te lo kaihruai thin tawhtu ani bawk. A hun hmasa lamah Zorimawi hmasawn nan a theihna te lo seng tawh thin mahse, Mizo mipui tam berin amah kan hriat dan ber chu ‘lemziak lam huang’ ani ber awm e. Tunah hian Bethlehem Vengah, B.Lalthlengliana (L) ex-minister, te inluah mekin, Pu Thlnga te chenna hnuai chiahah chhungkuain an cheng mek a, tu mawng a beng ve tawh nghe nghe ani.

Tunah chuan alo upa ve ta, chuvangin, Pu Biaklara, guitarist, artist, hlaphuahthiam, ram leh hnam tana kum thum lai lung in lo tang tawhin a thianpa tana a hla puah sak ‘Chuai Ta Maw’ tih hla lung ti run ngeih ngawih tak mai hian a tawp hi han khar nghe nghe teh  ang aw.

                CHUAI TA MAW

Phuahtu : Biaklara

Satu      : Lalhlunmawii (Zodi), Zomuanpuii

Mahten awmkhawhar runthim hnuaiah

Lunglai di ngaiin ka lo vai

Kum sul vei se tawnni her ang maw?

Duhlai Mampuii khiangawi hnu

Hmanah chuan sirva ianga lengin

Duhten ka tawnah vulzai relin

Tawnloh karah lung i her mai hi

Ka tawnah aw di i chuai ta maw

Lenna run hmun lo a pawi ber,

Thaikawi maia biahthu hlan zawng;

Mi u lunglai der thiam mai vanga,

Lung min hersan hi a na e

Bawihte nang nena Pathian samsuih

A rem lo’m ni kumtluang atan

|hen loh thudi kan tiam rem sa,

Dairial iang an chang zo ta maw?

KA NUAM VE E

KA NUAM VE E

                C. LALTHAZUALA.

Zofate zing a, guiterist ropui, lemziak thiam lar ni bawk, tuipui ral sap hote’n, sakhaw thar an rawn ken luh ruala, Mizorama an rawn ken luh tel, tuipui ral rimawiin Zofate min chim ve tak hnu a, Zo hnahthlak hnam chitin te rilru nghawr nghing khawpa perhkhuang Țingțang lama, hnam pum hriat hlawh, Zorimawi chanchina chhinchhiah reng tawh tur, Pu Lalbuta, Buta tia kan hriat lar zawk, hla phuah ‘Ka nuam ve e’ tih hla zet hi chu tehfung chi hrang hranga han teh a, han zir chian lehzual hian, hla țha chungchuang a nihna hi kan hre chho telh telh dawn anih hi.

He hla Zofate’n kan lo hriatna bul chu rock band ropui ‘Vulmawi’ audio album hmasa ber ‘Raldawna leh Tumchhingi’ tih album-ah khan a ni awm e. Kha album khan a hun lai na na na chuan Zo hnahthlak hnam hrang hrang, a bik takin India ram state hrang hrang, Mizoram, Manipur, Meghalaya leh Tripura State vela zo hnanthlak hnam hrang hrang chenna bialte a nghawr chhuak hneh hle a nih kha.

Khatih hunlai khan music instruments lamah Mizoram chu kan la hniam hle a, Aizawl leh Lunglei khawpuiahte chuan rimawi hmanraw bikimin beat group țhenkhatte chuan mipui hmaah han inlan vețhin bawk mahse, sap hla sak an uar em em a, Aizawl leh Lunglei khawpui ațanga lo zi chhuak, zo hnahthlak hnam chitin nghawr nghing thei beat group an awm lo reng reng a, chutih lai tak a, Tahan khawpui, Burma rama zo hnahthlakte khawpui lian ber ațanga beat group ropui, ‘Zodi’ leh ‘Vulmawi’ te’n, Mizo hla ngei, western music changkang tak nena rem leh cheimawi ngat an rawn vawrh chhuak ta mai kha chuan Zofate hi khawvel rimawiah bungthar min kaipui dawrh a ni ber a, Zofate rilruah Țingțang perh te, Drums han khawn te, sap ho ang maiin kan lo thiam ve thei a ni tih hi an tuh tel nghal a, Mizo hnam rilruah rimawi khawvel han liluh tak tak tura huaisenna leh inrintawkna min rawn siam sak nghal bawk a ni.

Beethoven-a te hunlai ațang daih tawh khan, instrumental music a ni emaw, hla thlûk a ni emaw, zai thiam hla sak leh a remna rimawi reng reng te hi, a țhat leh țhat loh tehfung lar ber pakhat chu, a thluk kal dan phung ‘melody’ țhat leh țhat loh chungchang leh a mawi leh mawi loh chungchang hi a ni ber reng a, khawvel huap pawha hla țha leh lar reh thei lo ho reng reng hi hla thluk mawi leh țha ‘melody’ nei țha tak an hi tlangpui țhin a ni.

Aw le, Pu Buta hla phuah, ‘Ka nuam ve e’ tih hla pawh hi, Zofate Kristian kan nih vek hnu, ‘Western music’ hmanga kan lunglennate kan in awihtlei ve tak hnu, western music bulțhuta hmanga kan hla te kan phuah ve tak hnua Mizo hla chhuak zingah chuan hla thlûk mawi leh changkang ‘melody’ fuh ber pawl a ni ngei ang.

A hla thu hrim hrim hi a thuk a, a ril a, philosophy thuk tak inphum ru tlat hla mawi leh fuh em em a ni tlat a, a flow leh a tunlai țawng takin a ‘rhymth meter’ thlengin kan ti dawn nge, a hla thu mal tin intuah rem dan hi a fuh em em mai a, hla thu mal intuah rem fuh chuan hla tlar tin in rem chhoh danah awmze thuk tak a neih tir a, chutak chuan sak a ti nuam a, a ti hla bik ta hliah hliah mai a ni.

Vulmawi audio album ‘Raldawna leh Tumchhingi’ album-ah khan Pu Buta ngei hian a sa a, a phuatu ngeiin a sak chu a lo ngaithlatute bengah leh thinlungah a thawh dan a dang daih a nia.

Rock band ropui ‘Vulmawi’ audio album ‘Raldawna leh Tumchhingi’ tih album, ‘Ka nuam ve e’ tih hla telve na album hlawhtling zet mai kha Burma ram khawpui ber dawttu, an second capital khawpui mawi leh upa tawh tak, ‘Mandalay’ khawpuia ‘MINTHANT’ recording studio-a record a ni a, 1976 kuma record niin hemi kum vek hian tlangzarh nghal a ni a, MINTHANT tih hi recording studio neitu hming a ni a, a neitu MINTHANT-A hming chawia din recording studio tihna a ni.

‘Ka nuam ve e’ tih hla dangdai bikna riau chu, Mizo hla phuah thiam lar dangte’n hla thua an hman ve ngai mang loh hla thu mawi leh dangdai bik a awm nual mai hi a ni awm e. ‘Hlimsa lengrualte’n nui hiau sam an chai e,’ tih lai tlar taka ‘Sam an chai e’ han tih lai tak te, ‘Lentu chhawl hnawm ram daiah’ han tih lai tak te, ‘Tlangsam par sir siar’ han tih lai takte mawlh mai hi ngaithla liam mai mai lo vin i han chhut chiang lehzual teh ang u khai.

He hla kher hi chu Mizoram University, Mizo Department-a University zirlaite zirbua telh tlak a va ni em. Pu Buta’n a sawi dan chuan, “Kan tleirawl laiin rual u te zan riaka ram chhuak hi kan zui ve țhin a, riah buk nghak, ei rawng lo bawltuah min hmang ve țhin a, Chhura rual lai ngaw durpui hnuaia țhang hmun pe hen hun maite chu rual u zawkte a chhan ka han zawh chang chuan, ‘ramsa te sam chaina anih hi’ an ti leh mai țhin a, chu chu ramsa te hlim taka tual an lenna, an infiam velna hnu hma tiin min hrilhfiah bawk țhin a, chu chu ka hla thuah hian ka seng lut ta a ni,” tiin a sawi.

Tin, ngaw durpui hnuaia kal țhin tawhte chuan, ‘Lentu chhawl hnawm ram dai’ tih lai takte hi hriat thiam theih nghal mai anih bakah mit thlain kan ram lo vah tawhna emaw kan lo kal tawhnate emaw min hmuh let tir uai uai țhin ngei ang.

‘Radawna leh Tumchhingi’ audio album an siam dawn lai vel khan Pu Buta leh Lalruanga, Vulmawi zaitu pui ber chu Mandalay khawpuia kohhran quarter tereuhte ah an awm dun a, recording studio sum sen tur țul zatte an han hriat chian hnu chuan, Falam khawpui lama chhungte hnena pawisa han dil kual vel turin Lalruanga chuan Pu Buta chu a hawsan leh ta rih a, hetih lai hian Pu Buta te leh Lalruanga te hi Falam khawpuiah an la awm a ni.

Kohhran quarter, hmun thengthaw nuam tak, thingbuk mawi tak takin a hual vel, thingbuk kara, ngun taka enkawl, pangpar chi hrang hrang par vul chuk mai te, sava chi hrang hrang thlawk phar phar maite leh an hram vel noh noh maite chuan Pu Buta lunglenna chu a kai tho kan ti dawn nge, chu’ng a chhehvel thilte chuan Pu Buta chu lungleng takin a siam kan ti dawn, a țhianpa Lalruanga lah chuan thla khat vel lai thang turin Falam khawpui lamah a hawsan rih bawk si.

Pu Buta chuan a chenna in tereuhte chheh vela, Pathian thilsiam, tlangtin mualtin thingtin par zawng te, va tinreng kawplai Di nena lenlai chente a han thlir kual vel chuan a rilru chu a kalding ta hle mai a, a thil thlir lai, nungchate nun chu a awt ta tlat mai a, siamtu ruat ang a, lungawi tak leh thlamuang leh hlim tak mai a, an awm thei bikte, chantawka an lungawi hliah hliah mai bik te, mihringte anga hmasawn tum reng renga an phili buai ve miah lo te chu a awtin chutiang taka nun nuam leh hlimawm leh hahdam thlak chu hringnun hi ni ve thei se a ti rilru ta em em mai a, thingtin parte, an awmdan tur leh an nihdan phung tura Pathian rorel sak dante chu a awt rilru ta em em a, hmatiang sawn tum reng renga mihring nun hahthlak leh hmanhlel chu hrehawm a ti ru thut ni ngei tur a ni, he hla mawi tak mai ‘Ka nuam ve e’ tih hi a phuah chhuak ta hlawl mai a ni.

Mizo hmeichhe zaithiam, hla phuahtu ropui Vankhama fanu, Mizo hmeichhiaah chuan pianphungah pawh a hleitling ber pawl tling phak, pian chhuah pui sakhmelah pawh mipui chunglam, 1st January 1955 kuma khawvel eng rawn hmu a, 7th May 2010-a boral ta, Vanlalruati khan 1978-ah ‘Ka nuam ve e’ tih hla hi All India Radio, Aizawl Station-ah a thun a, Guiterist ropui leh he hla phuahtu Pu Buta’n perhkhuang a han perhsak nghe nghe a ni.

Mipa aw leh hmeichhe aw mawi dan chu in ang hek lo le, hetih hunlai taka radio artist lar leh huhang ngah ber pawl Vanlalruati’n a han sak meuh chuan a lo lar nasa lehzualin, a lar dan pawh a nghet lehzual ta sauh tiin sawi ila a dik khawp ang.

Kum 1985-ah Vanlalruati vek hian United State-ah, A u Vanhlupuii nen zuk kalin Rock Ville, Washington khawpuia, an țhianpa musician leh recording studio neitu Christopher Biondo-a recording studio-ah audio album an zuk buatsaih dun a, thla hnih chhung zet hun an zu hmang nghe nghe a ni. Pi Vanhlupuii pawhin ‘I hun ti thianghlim la’ tih audio album a zuk puitlin ve bawk a ni.

Recording studio-a sessional musician-te meuh pawhin he hla thlûk hi chu mawi an tiin rimawi han rem vel te pawh nuam an tih hle thu Pi Vanhlupuii chuan a sawi a, an țhianpa, recording studio neitu, Christopher Biondo-a phei chuan, a hla thu sapțawnga lehlin a, zaithiam lar Tina Turner te hnena zawrh a rawt hial thu sawiin Pi Vanhlupuii chuan chutiang tihlawhtling tura hun an neih tam tawk loh thu a sawi lang tel bawk.

Hringnun hi a hahthlak zawnga chhut chuan thawpik thlak tak hi a ni ve reng a, rual el reng renga kan khawsak dan te, hmasawn tum reng renga kan hmanhlel maite hian hahchawl thei lo vin min siam a, siamtu Pathianin a tir ațanga a ruat ang a, phun nawi hauh lo va tun thlenga mihringte kianga cheng chho ve reng nungchate nundan phung nuam tak mai hi chu an thikawm țhin khawp mai. Aw le, a hmawr bawk nan Buta hla ropui ‘Ka nuam ve e’ tih hla chu i han hmang nghe nghe teh ang.

Phuahtu: Lalbuta

Satu: Vanlalruati, Daduhi, T Melody

Kar hla Thian

  • Kar hla Thian

    C.Lalthazuala

    Kum 1980 hnu lama Mizo hla lenglawng miten an hriat hlawh ber ber zingah rau rau pawh C.Dinthanga hla phuah, Joseph Zokunga’n a thluk a siam, ‘Kar hla thian’ tih hle kher kher hi chuan a daih rei hle dawn anih hi maw!!!

    A sa lartu Peter C.Lalrinmawia’n he hla mawi taka a han luanliampui dan lah hi sawisel bo a ni thlawt mai a, a sa fuh em em a, a thluk kalphung hrim hrim hi a ma sak tur liau liau a siam emaw tih mai tur a ni a, a remna rimawi lah hi hun in her chho zelah pawh a fuh chho telh telh dawn niin a lang. He hla an record kum, 1982 hun vel laia Otto Recording Studio vela an hmanraw neih theih tawk turte han ngaihtuah let phei chuan, he hla an record lai leh an record-naa an thiamna hlu tak tak thawhtu ‘Musicians’ te hi an chhuanawm tak zet a ni.

    C.Dinthanga hla ‘Kar hla thian’ tih hla tha tak mai leh mawi em em mai hian, 1980 chho vela Zo rimawi hartharna thlipui tleh hem hem nen chuan a in nang fuh tiin sawi ta ila a dik khawp ang. Arts & Culture Department peng pakhat, Institute of Music & Fine Arts (IMFA) a, chief music instructor, Joseph Zokunga, Zofate zingah chuan rimawi khawvela a sulsutu pawimawh ber zinga mi chuan, a ngiala ngana sap hla thluk lak chhawn awm miah lo vin ‘Kar hla thian’ tih hla thu mawi leh ngaihno bei zet mai hi a thluk a irawm ngei maiin a han siam chhuak a, a mawiin a chhuanawm tak zet zet a ni.

    C.Dinthanga hian, “He hla Joseph-a nena kan siam dun lai hian ka hla thluk lunglen zawng leh ka rilrua hla thluk lo lang ve mek chu ka lo rum pui vang vang thin a, Pu Joseph-a pawhin a rilruah a thluk a nei ve sa tho bawk a, music zirna school-a zir chhuak, staff notation thlenga thiam a ni a, music note leh a chord-te a han siam zung zung a, he hla thluk mawi tak hi kan puitlin ta a ni,” tiin a sawi.

    He hla thluk hi Pu Joseph Zokunga hla thluk siam, hla thluk dang ho nena kalphung a dang deuh tlat mai a, ngun taka han ngaihthlak hian, C.Dinthanga’n ama irawm ngeia hla thluk a lo siam ve tawhte nen inlai chinna thuk tak a nei ru ve tlat mai a, musician ropui leh hla thluk siam thiam ropui Joseph Zokunga’n ngun taka hla thluk siam tura a insawr bing mek lai hian a bula lo thu ve reng C.Dinthanga lo rum vei vang vang thin chuan Joseph Zokunga rilru leh ngaihtuahnaah nghawng engemaw tak chu a nei ngei a ni tih hi phat tur a awm lem lo ve.

    He hla hi C.Dinthanga hian Saikot, Churachandpur-a a penfriend, a hring a hrana a hmuh phak hauh si loh, hmuh a chak em em thin, Thangliana a phuahna a ni a, telephone-te khawvel ram puma heti taka a la lar hma chuan lehkhathawn hmanga khawvel hmun hrang hrang, ram hran daiha awm te thiana insiam hi a lo lar thin hle mai a, C.Dinthanga leh Thangliana pawh hi lehkhathawn hmangin thian tha taka insiamin, he hla thu mawi tak mai hmang hian an inkara inthian thatna leh inngainatna thuk tak awm mek chu C.Dinthanga hian a hrilhfiah chhuak tha tawk hle a ni.

    ‘Kar hla thian’ tih hla hi 1982-ah Otto recording studio-ah record a ni a, engkim an peihfel thlep hnuah All India Radio, Aizawl Station-ah dah chhovin Radio station atanga tih chhuah anih hnu reiloteah Mizoram dung leh vang, chhak leh thlang, chhim leh hmar a deng chhuak nghal a, tun thlengin, kum 30 zet a herliam tak hnuah meuh pawh, Mizo thalaite awmtleitu, Mizo thalaite hla duh berte zinga mi a la ni ta fan reng a, a la ni chho zel dawn a nih hmel hle mai.

    IMFA (Institute of Music & Fine Arts) music instructor RK Zothangtluanga (Sena) chuan ‘Kar’hla thian’ tih bul tanna (Introductory part) atana James B.Ralte Guitar han khawih zet hi chu a kut chhuak rau rauah pawh mawi ka tih ber leh fuh ka tih ber a ni hial awm e’ tia sawiin, a felfai thah mai a, chubakah a hla mawina tibelhchhah lehzual turin, James B.Ralte hian Guitarist anga a mawhphurhna a hlenchhuak tha takzet a ni, tiin ‘comment’ a pe nghe nghe a ni.

    A ni ngawt mai, he hla bul tanna’na James B.Ratea’n electronic effect hmang hauh lo va electric guitar, accostic guitar ri ang mai a, fel fai thehthawha a han thaikual deuh zaih zaih mai hi chu a mak a, a mawi a, a dangdai zar mai a, a hla thluk inthlak chho leh a hla inthlak dan mila ‘chord’ inthlakthleng ve zel dawh zawmna’na ‘guitar-pooling’ mawi tak leh lunglen thlak zet maia a han khawih kul vei ngaih ngaih thinte hian James B.Ralte ‘creativity’ thatzia a pholang chiang teh asin mawle!!!

    A awm ve bawk e, Bombay, mood indigo, IIT, PAWAY, hmuna India ram pum huap college literature and cultural festival an nghah tuma tingtang perha pakhatna dinhmun lo zuk hauh tawh kha James B.Ralte hi a ni tlat mai, guitarist anga a mawhphurhna, he hlaah hian a hlen chhuak ve a ni tih hi kan pawm tlan dan tur a ni ber mai ang chu.

    Kum 20 vel zet All India Radio, Aizawl kaltlanga Peter C.Lalrinmawia’n a lo larpui hnuin tunhnai maiah Joseph Zaihmingthanga’n a rawn thar thawh ve leh a, ‘Sakhmel tawn ni awm si lo’ tihlai tlar taka, ‘Tawn ni’ tih thumal hi a phuahtu rawn lem lo vin ‘Tawn tur’ tiin a rawn thlakthleng mauh mai a, mite hla phuah, a phuahtu phalna emaw, rem tihna emaw, la hmasa lo va mahni tawka lo thlak ngawt mai hi chin tam fo loh atan a tha fo ngei ang.

    Tin, Joseph Zaihmingthanga soundtrack hi tunlai electronic keyboard hmanga siam a nih avangin a hmaa kan han sawi uar tak James B.Ralte-a guitar khawih mawi tak ang deuh a, tunlai guitarist tharlam, talent nei tha takte guitar perh ri hriat tur a awm ve lem lo va, Joseph Zokunga rythm-guitar, struming ri rual mawi theh thawh ang te, Lalduhawma bass guitar perh mawi tak mai leh a hla chang leh a hla chang inthlak kar laka a satu Peter C.Lalrinmawia bass-drum tlawh ri nena, inchawih taka, guitar hrui thum tawlh kual vel ang te, a original version-a kan hriat ang kha hriat tur a awm ve ta lo va, thlang sappui hoin ‘Old is Gold’ an lo ti ta mek mek bawk a, a dik tak chuan a ‘original version’ nge nge kha chu, tun hnaia Joseph Zaihmingthanga’n ‘Kar hla thian’ rawn sak thar ve lehna atana a hman ‘music track’ hi chuan a phak lo deuh niin a lang.

    Aw le, C.Dinthanga’n kum 1982 vela ‘Van dumpawl leh boruak thiang karah’ tia hla thu hmanga a lo puan chhuah ang tho khan, tun hun, kum 2016 kan hmanlai meka van boruak Zawlkhawpui mawi tak mai chung van boruakte khi, an la dumpawl ruih mai si a, boruak pawh a la thiang nuam viau tho mai si a, he hla mawi dangdai tak mai hi lungchim takin i lo ngaithla nawn leh thin dawn nia.

    Kar hla Thian

    Phuahtu : C.Dinthanga

    Satu: Peter C.Lalrinmawia, Joseph Zaihmingthanga

    1. Kawlvalenchhama leng thian duh tak

        I tan thaikawi biahthu ka rawn tir a

        Aw sakhmel tawnni her lo

        Mahse i hlimthla thlirin

        Thinlaiah ai ang i cham reng e

    2. Van dumpawl leh boruak thiang karah

        Awmhar kan run riangteah hian maw

        Kei lungmawl hian lungchimte’n

        Ka dawn vawng vawng thin che a

        Sakhmel tawnni awm si lo, ka thian

    Sakhmel tawn loh kar hla thian

    Kan kar lam tluang a thui vawng vawng

    Ka thinlung chhungrilah

    I cham reng aw ka thian

    3. Thaikawi biahthu ka hlan tawh che a

        Ka tan thaikawi biahthu mi hlan ve la

        I sakhmel mawi leh anka mawiin

        Lairil a fan ngei e

        Engtikah tawnni her ve ang maw

LEN KA ZUAM LO

LEN KA ZUAM LO

C. Lalthazuala

Durtlang Lal M.Suaka tupa C. Lalsangliana zaithiam leh hlaphuah thiam, Radio Artist ni bawk hi zaithiam a nihna leh 1972 kum atanga kum 1980 kum sawm bi laihawl vel thlenga Radio Artist lar leh hlathlan programme luah zing ber pawl a lo nih tawh thinna aimahin, a hlaphuah thiamna leh a hlathu mawina te hian hriatzui reng a hlawh zawk dawn a nih hmel khawp mai.

“Len ka zuam lo” tih hla thu mawi dangdai zet mai, zaimi lungleng zofaten khawvel tawp thlenga kan duh em em reng tawh tur, a phuahtu C. Lalsangliana chhiar tela zaithiam lar leh hriat hlawh tak tak panga zetin an sak, phuah chhuah a lo nih dan hi i han thlur bing phawt teh ang.

Kum 1980 kum daih tawh, kum 33 her liam tawh khan Mizoram Collge upa leh hlun ber Pachhunga University College zirlai 70 zet mai, excursion/study tour kal turte chu fund an hmuh tlai avangin 1980 July thlaah an kal thei hram a, kum dang ah chuan vai ram khawlum hreawm tuar lo tawk vel chiahin an kal thin a. Hemi kum July thlaa an chhuak ta chauh mai chu, hemi tuma kal zirlaite suangtuah phak bakin vairam chu a lo lum ta em em mai si a, “Parmawi tin bawm, Damna zolur a cheng mizo zirlaite tan chuan Mizoram lama haw leh thuai thuai mai chu a chakawm duh ngawt ang.

Zirlai study tour a kal te chuan, Calcutta atangin Delhi-ah an kal leh a, Delhi khawpuia an awmlai te chuan tuisik lum pep pup hi an in khawlh khawlh reng mai a, an inbual reng mai bawk a, khua a lum em avangin zan lamah mut harsa an ti bawk si a, hreawm an ti lo thei lo, zothlifim lenna, siktui thiang luanna Mizoram, an hmangaih em em, an thlir nin theihloh, an lenna ram chu an ngai lo thei lo a ni.

Delhi khawpui atang hian Mumbai khawpui panin an chhuak leh ta a, Calcutta leh Delhi boruak hreawm tak mai an cham chilh lai daih tawha a rilru a a lo pai veng veng tawh, Mizoram lo nawmzia leh a sik leh sa nawm bik mai bakah a ram thing leh mau, zolentu, thing tin par, siktui thiang luanna, hramthiam vate tuallenna lo nawm bik zia leh chu ram nuam taka pianga seilian te vanneih bik ziate, C.Lalsangliana hian lo ngaihtuah ru veng veng tawhin, Bombay (Mumbai) thlen hma chiah, Nagpur leh Bombay inkarah he hla mawi tak mai “Len ka zuam lo” tih chu a lo phuah chhuak ta hlawl mai a ni.

C. Lalsangliana hi hle hla “Len ka zuam lo” tih phuah tur hian a thiante bul atanga kal hrangin, tlema rilru sawrbing deuh turin a awm fal deuh nghe nghe a ni. Hemi tuma zin zirlai 70 vel zet zingah hian tuna Mizoram politician lar berte zinga mi, vawi duailo Cabinet Minister lo ni tawh P.C.Zoramsangliana hi a tel ve nghe nghe a, Pu P.C. Zoramsanglianate hi Pachhunga University College SU leader an nih lai a ni a, Pu Zoramsangliana hian he hla hi a hmuh tirh phat hian tha a ti ta hle ni tur a ni, a phur berah tangin C. Lalsangliana’n a phuah puitlin hlawt tihah Pu Ramsanga ho chuan an sa an sa ta mai a ni awm e. Reilote chhungin Rail a chuang mek zirlai tam zawkin an thiam hman ta mai niin hemi tuma kalve mi pakhat chuan a sawi nghe nghe.

Pachhunga College zirlai, hemi tuma zin zawng zawngte hian reilote an cham chhung pawh hian, vairam boruak hreawm zia chu an chiang tlang bawk aniang, Bombay atanga an kir leh, Calcutta khawpuia an riak zet chu an za vai hian Tui takin he hla “Len ka zuam lo” tih hi tui em em in an sa rual thup thup thei tawh a ni.

Durtlang khawchhuak hlaphuahthiam, Aizawl Venghlui a seilian C. Lalsangliana hian kum 13 mi lek anih laiin, Shillong – Guwahati Radio Station-ah hla a lo thun tawh a. Hetih lai hian Shillong Mizo H/S a a kal lai a ni a, Aizawl Radio station-ah kum 1972 ah hla pathum thun lehin, chung a hla han thun tezinga “Hellai Di thiang” tih hla phei chu a lar ta hle a, kum thum chhung zet hlathlan hlawh ber te zingah a tling phak  a ni. Kum 1982 ah hla pathum vel bawk a han thun leh a, heihi Radio-a a hla thun tawp ber a ni ta nghe nghe a ni.

“Len ka zuam lo” tih hla tak hi chu kum 1981 a a han thun a ni a. Hemi tuma a hla han thun te zingah hian hlaphuah thiam hmingthang Saitluanga, “Tawnmang lasi” tih hla phuahtu hlaphuah thenkhat a thun telve nghe nghe a, Saitluanga te nen hian an in kawm nasa hle a. Hmun tam takah zai hovin Radioa a hla a thun tum hi chuan Saitluanga hi a tel ngei ngei thin a ni. AIR Aizawl station-ah hla 23 vel a thun a, kum 13 anih atanga a rimawi khawvel zinkawng chu a reive phian e. Tunah chuan an vanglainite leh an vullai nite a lo liam ve tan ta.

Hlaphuahthiam leh zaithiam C. Lalsangliana hi Durtlang lal M.Suaka farnu fate thlah kalzel anih rualin, thlahtu ziding leh tobul tak tak zawk, mipa thisen lamah chuan C. Vansanga zaithiam hmingthang pa te leh C. Lalsangliana pa, Saptawna te hi unau an ni a, C. Lalsangliana nu chu Ngurchhawni a ni. Chithlah bul tak takah chuan anni ho hi Tirhkoh Hnema thlahte an ni a, Tirhkoh Hnema thlahte hian “Zorimawi” khawvel hmasawn chhoh zel nan an thawh hlawk nangiang mai .

C. Lalsangliana te unau hi pali an ni a, mipa pahnih leh hmeichhia pahnih niin, amah hi a naupang ber a ni a, an pu Tirhkoh Hnema kha zaithiam tak a lo ni bawk a, C. Lalsangliana te unau pawh hi an zaithiam vek a, “Sial rangin Sial rang a hring” tih thu hi an thlen dik tir hle a ni. Mizo hmeichhe zaithiam te zinga lar ber pawl Lalrindiki Khiangte (Daduhi) hringtu nu hi C. Lalsangliana te unau zinga upa ber, Lalnuntluangi a ni nghe nghe. Hlaphuah thiam C. Lalsangliana hi kum 1956 apiang a ni a, sawi tawh ang khan hlaphuahthiam leh rimawi tum thiam Saitluanga te nen tleirawl tirhte atanga Zorimawi khawvel liluh ho an ni a, Aizawl theatre hall leh veng hrang hrangah a Band ang ten an zai ho nasa thei hle a. Kum 1970 chho vela khuang vaw thiam lar tak, tuna America a awmta Saithangpuia kha rual u deuhte chuan an hre vek ngei ang.

Saithangpuia’n mipui hmaa khuang a khawnna hmasa ber chu Aizawl theatre Hall-ah a ni a, C. Lalsangliana zai hlaphuahtiam Saitluanga te nen an rem sak tumin a ni a. Hemi tum hian Saithangpuia hi kum 14 mi lek a la ni nghe nghe a ni.

Nov.13.1983 ah runlum nuthai atan C. Lalsangliana chuan Zothanpuii chu a lo thlang fel ta a, chhungkaw hlim tak din in tunah hian Venghluiah an chhungkua in an cheng mek a, fa pathum – C. Vanlalhruaia (Vasa) C. Lallianpuii (Kuri) Vanlalfela (Tika) te chung khuanun a pe a, mahse kan chunga thuneitu Pathianin an fa upa ber Vasa chu, a tlangval uai tawh tihin a seng sak leh ta a ni.

“Len ka zuam lo” tih hla hi a phuatu ngeiin AIR Aizawl station atanga a sak lar hnuah zaithiam hriat hlawh tak tak ten an sa chhunzawm chhove ta zel a. 1970 kum laihawl vel atanga 1980 kum chawhnu lam thlenga Mizo hmeichhe zaithiam lar leh hriat hlawh ber pawl Lalrinmawii khan a Audio-Album ah a telh ve a. Mizo mipa zaithiam lar berte zinga mi Peter C. Lalrinmawiia’n Audio-Album ah a telh bakah tun hnaiah C.Sanga’n a rawn thar thawh ve leh bawk a, “A saw raltiang leitlangpui” pum chhuak Lalropuii Pachuau in thiam taka sa in, a video music pawh miten an hlut hle a nih hi.

Leitlangpui khua rau rau pawh, a veng sang lai veng thengthaw nuam leh boruak thawveng, ni chhuak leh ni tla mawi tak te, a mawi bik riau na, Theiriat nula Lalropuii Pachuau hian a sa fuh thlawt e, a tempo hi a ti rang lek lek na a, mahse a mawidan a dang ve daih thung, Lalropuii Pachuau pianpui aw hi a mawi dangdai em em mai a, a awrawl hian, mi hipna engemaw tak hi a pairu tlat mai a, Mizo lunglenna thlawh bosan hauh silova, tunlai khawvel changkang tak mila zai a thiam riau mai a, a awrawl mawi tak leh hla thu mila a che vel thiam riau maite hian a talent that zia a pholang chiang hle a ni. A sakhmel ngaihnobei tak nena inhmeh ru riau tur hla thluk mawi a zawng thiam em em mai bawk a, he Theiriat nula zet hi chu a chhuanawm thlawt  a ni.

He hla “Len ka zuam lo” tih hla tha chungchuang tak mai a rawn thur chhuak leh ta nalh maite hian Rimawi kalphung a hriatruk zia a tarlang chiang hle mai bawk a. Hla mawi dang pawh a rawn vawrh chhuak leh ngei ang.

Lalropuii Pachuau in “Len ka zuam lo” tih hla a sak a, sound track leh Guiter solo mawi dangdai tak buaipuitu hi C. Lalzarmawia a ni a. C. Lalzarmawia Recording Studio CTC-Recording Studio, Lunglei Ramthar veng atanga tihchhuah a ni a, a buaipuitu hi zorimawi khawvelah chuan ram dung leh vangah hriat hlawh a ni ve tho va, Chennai khawpuia music zirchuak, hlaphuahtiam vang leh zaithiam vanga rampum hriat a ni a, Rimawi lama miril kutchhuak mawi tak mai hi Ropuii pawh hian a vanneih pui a ni ve bawk ang chu. C.Lalzarmawia’n guitar solo pahnih, a hmasa zawka acoustic version leh a hnuhnung zawka electric version a han siamte hian he hla mawina hi a belhchhah nasa hle ani. A video music erawh hi chuan C. Lalsangliana’n hlathu mawi tak tak hmanga Mizoram a sawifiah dan a umpha vak lo thung. Ngaw karah an chang hnem mah mah deuh a ni.

“Len ka zuam lo” tih hla thluk hi mizo hnahthlak hnam lian berte zinga mi, Laizo tlangval Salai Suncheua, a hunlaia Burma ram zawng zawng a larve phak, hla lar tak tak pahnih “Khua a rung thal” tih leh ‘Dawt nak leh Daih nak’ tih hla behchhana siam a ni a, a hlachang tin hi “Khua a rung thal” tih hlathluk behchhan a nih rualin a thunawn erawh “Dawt nak” leh “Daih nak” tih hla thunawn thluk behchhana a ni ve thung. He Laizo (Pawih) hla lar pahnihte hi Salai Suncheua sak ngei pawh hi a mawi hle a. Rangoon Radio Station atanga tihchhuah “Laizo Programme” ti hlu zualtu anih bakah, Mizoram thleng thlengin hriat a hlawh bawk a, tunhma chuan Laizo programme te hi Mizoram lama Radioa nei zawng zawng inah ngaihthlak an nih ve tho thin avangin Mizoram lamah pawh Salai Suncheua hi a lar vet vet thin hle a ni.

Laizo zaithiam hmingthang Salai Suncheua hian Rangoon University atangin B.Sc (Botany) a zawh hnuah District Agriculture Officer hna thawkin kum 54 mi lek niin kum engmaw zat kalta khan a lo boral tawh a, Guitarist ropui Buta of Vulmawi te nen kum 1973, 1974 khan Mandalay University ah lokal hovin an inkawm ngeih hle a, Rock Band ropui, Vulmawi ho zingah khan a telve chawt thin a, Tahan khawpui leh a chhehvela Vulmawi ho zaina ropui tham tak takah a telve chawt thin a ni. Laizo tlangval Salai Suncheua hi Falam khawpui bul lawk Lochawm khuaa piang a ni a, Chin State mai ni lo Burma ram pumpuia lar tham a nih avangin, Burma rama hnam chi hrang hrang zingah Mizo hnahthlak hnam zawng zawng hmel a ti mawi hle a ni.

Salai tih hi mipa sawina a ni a “Mai” tih chu hmeichhe sawina a ni thung. Burma rama Mizo hnahthlak hnam hrang hrangte bial “Chin State” chhunga zohnahthlak zawng zawngte khian he thumal hi an hmang a ni, entirna, Mai – Lalropuii Pachuau, chutiang zelin Solai -Lalzarmawia, Ha hai, hit tawp. Kum 1970 chhovel khan Salai  tawna leh Burmese mipa zaithiam lar ber te zinga mi, heng hunlaia mipa zaithiam lar bera chhal ngam THAY SAI chuan Audio-Album siam dunin Burma ram chhungah a lar hle a, chumi hnu lawkah he Laizo tlangval hian ama pualin, Audio-album, Burmese version a tichhuak ve nghal a, Salai Suncheua chu Burma ram puma zaithiam lar berte zingah a inhlang kai ta a ni.  Zofate zingah hetiang dinhmun thleng phak hi an la tam lo khawp ang le.

C. Lalsangliana’n hetiang taka Mizoram mawi zia leh ram thlakhlelawm tak a nihzia, hlathu mawi em em maia a lo puangchhuak hi zofate tan hian ava hlu tak em. Engpawhnise a tawp khar nan he hla thu mawi elkhen mai hi kan hmang lo phal dawn a mawn le. Hei le “Len ka zuam lo” tih hla thu chu !!!

LEN KA ZUAM LO

Phuahtu  : C. Lalsangliana (Atea)

Satu : C. Lalsangliana, Sikulthanga Rokhum, Lalrinmawii, Peter C. Lalrinmawia, C.Sanga, Lalropuii Pachuau

1.  I lenna ram khia han thlir teh,

Tlangtin an mawi hluan e;

Bawng vate biahthu han chah ila,

Lunglen a nem ngei ang.

Tlangtin chuan la khua thlain,

Romei leh meikhu an zel;

Huiva lenthiam iang thlawkin leng la,

Fan nuam inge partin vulna;

Mahleng phaikuam a cham hianin

Tu dang ngailo ten kan lenna tlang khi

Ngaihlai a zual lunglen ana lua e

Kei zawng maw mahten len ka zuam lo

2. Samtlang, Dingdi, Chhawkhlei par nen

Thingtin lenbuang an vul;

Zotuithiang dawn satin leng nen,

Chawngtinler lenna ramdiai ah.

3. Tlaikhua lo ngui zankhua lo thim

Tuanzai rel vala’n maw;

Chhermei chawiin di run a kai,

Zun ngaih Perhkhuangin a awi e.

TLAITLA ENGMAWI

TLAITLA ENGMAWI

-C.Lalthazuala

Kum 1973 thal favang boruak nuam tak mai a her liam a, thlasik khawvawt ver vawr tak mai chuan Aizawl khawpui boruak nuam tawk tak mai chu christmas lo thleng mai tur chuan a ti nuam telh telh emaw tih mai tur a ni a. Sikul naupangte lah chuan kum tawp exam an lo zo ve tawh bawk nen, Aizawl khawpui boruak leng vel chu a thawven thlakin a zangkhai a, chu achhapah khawpui chheh vel, Zawlkhawpui hual veltu tlangdung mawi tak takte chu, romei zam velte chuan anti zing chiai mai bawk a, lungleng mite tan chuan khawtlang lunglen vanga kur ruk kur ruk hun lai tak hi a ni ngei ang le..!

Chutianga boruak in thlak thleng lai tak in a a ken tel ve thin chu “Tlang hrileng” chikhat “Hritlang khawsik” kan tih mai thin hi a ni a. Heng tlang hrilengte hi an sarhu lai chuan khum beta mutpui tham an ni ve hial a, natna dang nena in kaihhnawih lem lo a nih hrim hrim chuan kar hnihkhat hnuah a dam ve leh tlangpui bawk.

Hetiang boruak inthlakthleng mek lai hian Aizawl khawpui huam chhunga hmun thengthaw nuam lai leh boruak thiang nuam lai ber Aizawl Chaltlang vengah chuan tlangval kum 20 chuang awrh, Zoram dung leh vanga hming hriat hlawh, All India Radio, Aizawl station kaltlanga a aw mawi dangdai leh pa hliah hliah mai avanga mite’n a hmel an hmuh chak em em C.Lalrinmawia chu hritlang khawsik vangin pawn pawh chhuak thei lovin khum betin a lo awm ve mek bawk a.

Tlang hrileng ah na na na, tlangval chak vanglai tan khum beta rei tak awm theih hek lo le, C.Lalrinmawia pawh kar hnihkhat vel chu a zalna laikhumah pawn chhuak thei lovin a han mu ve tlen tlawn na a, kar lovah ngai awh leh thuaiin, a rawn tho harh leh ta thuai a. Amaherawh chu, a hritlang dam kawr vel avang chuan a chenna in leh thenawm hnai vai te te bak chu lam hla deuh leh veng hla deuh zawkte chu a la kal thei bik lova. Chutia pawn pawh chhuak mang lova a awm lai chuan, Zawlkhawpui boruak leh sik leh sa inthlakthleng mek chuan khawpui leh a chhehvel boruak lan dan thlak thlengin khawvel mawi na thar, chi hrang hrang bakah nung cha hram thiam, chitin sik leh sa inthlakthleng a zir zela hram dan chi hrang hrang, mawi em em mai rawn vawrh chhuaka, zai vawr noh noh maite chuan zai mi lungleng, C.Lalrinmawia chu a ti lungleng ve ngei ang le.

Pawn chhuak vak lova a tap tawm reng lai chuan tlai khat chu an in chheh velah chuan hawi khawthawn vel pahin muangchang hian a vak rak rak a, tlai ni tla tur chuan Chaltlang veng leh a chheh vel ram chu a en vel ruih mai a. Hmar lamah Dungtlang ram leh a chheh vel kham chhawrdawh mawi tak tak te, khawthlang lamah Rangvamual leh Mau mual ruam te, kawr dung thuk tak tak Sairang phai lam a, in khawhthla in, Tlawng Lui a finna ram rai cham duai leh, Lengpui phaikuam lo daidangtu chhim leh hmar zawnga tlang dung in pharh phei vel et ut mai te leh a ti lunglen thlak leh zual tura romeiin a bawm vel chiai mai te, chumai a la nilo, chung lama van rang chhum, zaidam hmel taka leng vel delh delh te chuan C.Lalrinmawia chu suangtuahna khawvelah achen tir lo thei lo.

Chu ni tlai tak chu chawlhni tlai ani nghe nghe a, kohhran inkhawm leh thalai programme te an zawh fel fai hnu tlai ni tla tur thlang kawlrawna a her liam hma si, Chaltlang veng thengthaw nuam tak mai, a awn zawnga tlai ni tlain a chhun eng phut mai chu a mawi dan a dangdai hle a, a detin a de sur mai a ni ber. Tlai ni tla tur chuan Tanhril tlang chung atang chuan a eng mawi tak mai chu induh hauhlo leh Zawlkhawpuia chengte chu tumah thliar bik nei lovin a her liam hma, hun reilote la awm ah chuan, a eng mawi tak mai kal tlangin duhsakna a rawn hlan mawlh mawlh mai bawk a. Chanmari atanga Chaltlang veng pan chhohna kawngpui sir tawn, a chung lam leh hnuai lama thinghnah nem bela, hramthiam va tin zai vawr ri te chuan tlai ni tla tur hnuaia khawvel mawina chua an belhchhah nasa nangiang mai bawk.

Nungchate leh hramthiam va te chauh chu, tlai ni tla tur “Engmawi” lawma zai vawr vel an ni bik lova, C.Lalrinmawia te chenna in sira Chaltlang Field-ah chuan naupangte chu hlim takin an infiam a. Tin, nula leh tlangvalte pawh chuan naupang infiam vel thlir pahin field kotlang phul chung velah te chuan thuthmun an rem bawk a. Tlai ni tla tur eng mawi lawma Chaltlang khelmual zawl leh a chheh vel phul hmun rem leh kawtthler vela lengte chu in pawh tawn em em a infiam tawn chung zelin an in sul pel zut zut mai bawk a. Nula tlangval ngam tlak taka in chhai vel leh in au vel thawm chuan nula aw rawl ri leh aw rawl tawp a nui ri awr awr te chu a ken tel a ni a. Tlai ni eng her liam mai tur thlah nan chuan thil awm leh inhmeh tak pawh a ni ve reng reng e.

Chaltlang field chhunga naupang ho infiam lah chu an te teng tung mai a, a then an in um kawi zawr zawr a, a then an in ball vawm bawk a, a thenin football an pet bawk a, a then an in tlansiak mek bawk a, a tu a te mah chu inti buai lovin an thil tih theuhah chuan an hlim tlang a ni ber mai.

Nula tlangval hlim em em a leng ho dal dal te chuan Chaltlang laitual an mawi a, kum upa deuh tawhte chuan varanda atang leh tukverh in hawng hiau mai atangte chuan, chung hlim taka laitual leng mekte avang chuan an lung a leng thara, nunhlui liam hnu, an thatlai hunte hrechhuak tharin an lungleng thar deuh nge ni, nunhlui liamhnu kohkir theih tawh siloh ngai hmel takin an lo thlir hlawm bawk a. Ni lah chu a her liam ruai a ni tawh mai, Tanhril tlang chungah chuan suk chen bak a awm tawh lo. Zawlkhawpui chhuah lam vengte phei chuan ni eng an hmuhlohna a rei tawh a, Chaltlang veng hi zawlkhawpui chhung rau rau ah pawh a hmun sang lai ber pawlanih avangin, tlai ni tla tur, ni zung awm tawhin, a tleu zawnga leilung a han chhun mawi dan danglam leh dangdai tak hi ahmu rei mai mai zawk a nia. Ni lah chuan a eng mawi tak chu a herliam pui hnai telh telh a, a mawi dan a danglam tulh tulh mai bawk si. Mi lungleng mi tan chuan hetih hun lai taka turnipui her liam turin a, khawvel mawina atih belhchhah mek hi thlir loha her liam tir phal chi a ni lo. Chhun roreltu tura khuanun a ruat turnipui chuan Zofate in pui ber Zawlkhawpui chu mangtha ti chung zelin zamual a liam san ta. Chaltlang field leh kawtthler hu lum lai nula tlangval leh naupang hlim taka laitual mawitute pawh chu an lawina run belin an tin zo ta.

Chu chawlhni tlaia Chaltlang field veng leh a chheh vela nula tlangval khawsa zia leh naupang tualchai vel lo thlir rengtu C.Lalrinmawia rilru chu suangtuahna khawvelah a cheng a, nunhlui liam hnu a ngaihtuah let tir a, naupang tualchai rual nih atang kum 20 ral a kai thlenga a hun hman chhoh dante a dawn kir tir a, khawvel leh a chhunga thilsiam chi hrang hrang mawina ngaina tu leh hlut em em tu a lo ni bawk nen, he chawlhni tlaia tlaini engmawi danglam tak hian “Mizoram nghawrnghing dawt thei hla” “Tlaitla engmawi” tih hla chu a rawn phuahchhuah tir ta a ni. “Aw ka thlir vel tlaitla engmawi, awilo mawi chuang mange, sakhmel thar hrailengte’n lo lawm” tiin, a chang hmasa ber tlar thum chu a han chhawpchhuak a, hla thu ril teh ngun lo, a ruk taka rilru leh thinlung chhun deuh ngaih, ngaihno bei ru tak bawk si thu hmangin he chawlhni tlaia an mahni chhungkaw chenna veng Chaltlang field venga boruak hlimawm leh a lung ti leng em em chu tawi fel tak leh thiam takin a sawi chhuak chiang hle a ni.

Assam state hnuaia District pakhat ang lek a Mizoram a awm ve lai kha chuan Guwahati – Shillong Radio Station-ah khan zaofate hian minute reilote chhung programme an nei ve thin a, chu hun reilote chhung chu mizo hnahthlak hnam chitin, Mizoram chhung leh pawn a chengte’n an hlut thin hle a, amawherawhchu Mizoram dung leh vangah Radio a la tlem em em a, khaw tam takah Radio ngaihthlak tur annei heklo. A bik takin rambuai hnuah Mizoram hmun tin mai chu daidar a lo ni ta a. A hreawm laiin hreawm teh mahse rambuai chu Mizo mipuite tan kawng tin renga khaweng min hmuh tirtu a lo ni ta a. Mizo thalai tam takin, thlang kawrvai ramah lehkhate zirin an chheh vel ram an daidar nasa ta hle a. Chutih rualin India sorkar lahin Mizo mipui rilru hmin tum ranin hma nasa takin a  lo la ve reng bawk nen. Ram buai atanga reiloteah Aizawl khawpui – Tuikhuahtlangah ngei Radio Station Mizoram-in kan lo nei ve ta bawk a, All India Radio Aizawl hian music leh culture a hmasawnna chu a zuanin a zuan tir ta a ni.

1970 hnu lamah phei chuan Mizoram khaw tinah Radio ngaihthlak tur a lo awm ve ta a. Tin, Radio mai nilovin record player te pawhin Zoram khawtin deuhthaw achiahpiah ve ta a. Sap zaithiam lar ho zai rimawi thlengin zofate’n an lo tuipui chho tan ve ta. YMA in puipun – inkhawm a buatsaihna reng rengah

Clear Water Revival (CCR) ho hla cotton field mi pakhat talin a sak loh chuan mipuite kalkhawm lunglawm a kim thei ta lo.

1972 ah Mizo District tih thin chu “Union Territory” dinhmuna hlankai niin, mahni a rorelna hrang neiin a lo awm chho ta bawk nen, hetianga hmasawnna rahbi thar chak taka lo thleng chho zung zung hian kan Politician-te ngaihtuah tel ve miahloh leh an ngaihtuah phak ve hauh loh rimawi khawvel lama hmasawnna chu mi thahnem nagi leh talent nei tha bik ten an kal chhoh pui ve reng zel a.

Mizo zirlai tam tak, India ram khawpui hrang hranga lehkha zira awmte leh, Mizo thalai sipaia tang, India ram state harng hranga hnam chi tin chi tang, culture in anglo tak tak daidarhtute chuan ram danga an thil hriat leh hmuhte an thiamnate chu Mizoramah rawn seng lutin ngaihdan thar leh khawthlir zau zawk mizo mipuite leh a bik takin mizo thalaite zingah an pe a. Heng thilte hian mipui vantlang nunphung piah lamah rimawi khawvel lama zofate hmasawnna rahbi thar a siam sak bakah chak taka hmasawn chho zel turin kawngka a hawn sak bawk a ni. District Council hun laia zofate radio – programme neih ve chhun, Guwahati – Shillong atanga tihchhuah thin khan Mizoram dung leh vang hi a chiah hneh thin hle a. Amaherawhchu, a rei loh bakah a phuisuilo em em a. Mizoram atangin a fiah tha tawklo em em a. Chuti chung chuan hetih hun laia Radio Artist lo zuk ni phak ngat Laikunga te, B.Thanmawia te, Malsawm Colney-a (Mizo pa lar) leh a pawlte an tih hote kha a hunlai chuan lar vet vet tak an nia. Hetih hun laia artist lo zuk ni phak hi an tam tham lemloh avangin zoram dung leh vangah hriat an hlawh hle a ni.

Kum 1970 atangin Tuikhuahtlang atangin ram leilung fate’n, keimahni puala duan Radio programme kan lo nei ta a. Mizoram buai hma Shillong – Guwahati programme tawite kal tlanga mizo radio artist lo ni tawh thinte boruak ken kha a hun laiah na na na chuan a len teh reng nen, ram changkanna leh khawvel dang kan daidar ve tawhna leh khawthlang lam nun zia leh rimawite’n min rawn chiah ve ta mek bawk nen, ram buai hma a mizo mipuite nun dan phung leh ram buai hnu, a bik takin 1972 hnu lam chu a in ang talo hrim hrim bawk nen. A bik takin mizo thalaite zingah ram buai hma hlathluk ngainat zawng leh ram buai hnua hlathluk ngainat zawngte alo danglam chho ta a, ram buai hmaa tingtang perh duh dan leh ram buai hnuaa tingtang perh duh dan te a lo danglam chho ta a, ram buai hmaa zofate’n an hmuh phak ngailoh electric guiter tha zawkte chu Mizoram-ah lak luh a lo niin, mipui nawl puiin kan lo hmelhriat chho ta zel bawk a.

Mizoram hmun tin rengah record player te alo darhsarh ve takna chuan, mizo thalaite chu rimawi khawvel lamah tih en (enlighten) in a awm tir a. Hla thluk mawi leh music mawi, “melody” fuh leh tha te a hriatchhuah tir thar zel a. Mahse, bengin a hriat ngawt na chu hla thluk mawi leh tha phuah tura theihna leh thiamna petu a ni silo. Hla thluk mawi leh hla thu tha siam thei tur chuan mi bik, talent nei tha nih a ngai si. Hetih hun lai tak hi rimawi khawvel huang bikah chuan thil inthlakthleng mek (trasitional period) a ni a, Rimawikhawvel boruakah khawvel tukverh a dak pha ve tawh si, sap hla ringawt nagithlain western music-in an rilru leh ngaihtuahna te a chim ral mai dawn em ni?

E… nilove. Chu tak chu a lawm 1970 hnu lama kan mizo radio artist te fakawmna em em na chu, All India Radio Aizawl kal tlangin, mizo mipuite hnenah rimawi kal dan phung tharte, hla thluk kal dan phung tharte, zai dan kalphung tharte, tingtang perh dan kal phung tharte min hlui a, rimawi khawvela mizo thalaite tuihalna chu tihreh sakin “Zo romawi” ruai chu kan theh ta dur dur mai a nih hi, tun thleng hian All India Radio artist ngaihsanna hrim hrim a lo awmsa reng tawh nen, rimawi bawl hlo chi dang kan ti dawn nge, chi thar hmangin “Zo rimawi” ramri an rawn zauhva, mizo thalaite tuihalna an rawn ti reh a. Ram buai hma lama, Guwahati – Shillong radio-a radio artiste boruak let engemaw zatin he hun thar a, All India Radio artist ho boruak ken tel hi a lian chho ta a ni.

1970 hnu lama radio artist ten Mizoram dung leh vang mai bakah, zo-hnahthlak hnam hrang hrangte an thu leh hla, rimawi hmanga min phuarkhawm dan hi zofate tan thil ropui a ni a, zah a phu a, chawimawi aphu hliah hliah a ni. He kan lem channa khawvela lem chang thiam kan mizo Politician hlemhle fe fe te ai chuan kan zaithiam hovin a an thu leh hla hmanga mizo hnahthlak hnam hrang hrang, zoram chhung leh pawn lama chengte in unauna leh in zawmkhawmna an siam nasat zia hi zofate hian kan hre chiang telh telh ang a, hetiang lama mi tangkai annihna te mizo hnam chanchinah hian achuang tlat tawh dawn a ni.

Lal huaisen leh rorel thiam, kan zo sap missionary te pawh mizo tawng “A AW B” siam hun laia thahnem ngai taka lo pui bawmtu, Chaltlang Lal Thanphunga chuan Sailala ahring a, Sailala hi Chaltlang Lal hnuhnung ber a ni a. Sailala hi Thanglianchhunga U chiah a ni a. Thangphunga fapa naupang zawk Thanglianchhunga hi sipaiah tangin a pension hnu ah Deputy Commissioner Office Aizawl-ah a thawk leh a, a nupui Lalthanchhungi nen fa 6 hringin mipa 3 leh hmeichhia 3 annei a. Chung an fate zinga a mi lai tak chu zaithiam hmingthang hla phuahthiam hmingthang ni bawk C.Lalrinmawia chu a lo ni ta a ni.

Zorimawi khawvel chanchin emaw, C.Lalrinmawia chanchin bik emaw pawh lothlur dawn ta ila, Chaltlang Lal hnuhnung ber Sailala fapa C.Lalramliana (Parama) chanchin hi sawi hmaih chi a nilo, hringtu pate unau pianghmun annih mai bakah in thenawm chiah anlo ni bawk a, tette atanga inkawm chhoin C.Lalramliana hi talent nei tha leh hla phuah lamah ngat phei chu mi bik tak a lo ni a, C.Lalrinmawia a rawn lar chhuah tirh phat atanga, audio – album hlawhtling tak tak a rawn tlangzarh chhoh lai vel thleng khan, Concertnaah ani e maw, Recording Studio chhungah ani emaw, All India  Radio Aizawl hla thunnaah a ni emaw, Aserh zinga amei ang hial a sawi theih turin a tawiawm tlat thin a ni.

C. Lalramliana (Pa Rama) hian a unaupa hi hla tha tak tak, a ma irawm chhuak ngei hmangin a chei mawi hle a ni. C. Lalrinawma hla lar reh theilo, ‘D’ chambawihpui, Tumtawk leng an piang silo, Ka Thai Nute, tih hla te hi Pa Rama phuah vek a ni a, ‘D” chambawihpui tih hla ngat phei hi chu Mi zawng zawng hriat hlawh hla a ni chhun zawm reng ang.

“Tlaitla engmawi” tih hla hi hla pangai anga miten min chhiar sak ve zingah chuan ka phuah hmasak ber a nia, tleirawlte kan la ni bawk nen, hla han phuah ve turin mahni inrintawkna ka la nei tawk lova, a zahthlak zawngte pawhin rilru ah a thawk hlauh zawk a, chuvang chuan kum engemaw zat chu pholan lohin ka up bo vang vang nghe nghe a, kum 1973-a phuah ka ni na a, 1975 kum bul lamah mipui hmaah ka sa chhuak tan chauh a ni tiin he hla phuahtu hian a sawi chhuak tlat.

Mipui hma a a sak chhuah hnu reilote ah All India Radio, Aizawl Station-ah record a ni a, he hla an han record tum hian 1970 chho a, All India Radio Aizawl kal tlanga zaithiam, Radio artist lar tak tak, Zo rimawi lipui a, C.Lalrinmawia’n a liluh pui, a sangawi zawnpui Zira Hnamte, F.Lalnunfima te pawh han pui bawm tute zinga mi anni a, hla phuah thiam Parama pawh a tiel ve bawk.

Radio-a an thun hnu reilote ah Zoram dung leh vang a deng chhuak nghala. Hla lenglawng, hla pawisawilo anih avangin naupang chunchiap atanga pitar putar thleng a sak theih chi leh kohhran rawngbawltute tan pawh han sak ve mai inthlahrunna tur awm lo hla a ni a. A thluk hrim hrim hi a mawl in a tluangtlam em em a, zai mi vak lo tan pawh tui taka sak theih chi, thluk tluangtlam viau nisi, changkang ru tlat, zai lama rual pawl vaklo tan pawh tui taka sak theih a nih thu kan sawi rual rualin, zaithiam leh mipui nawlpui chung lama aw nei mawi bikte tan hlei hlei sak nalh theih tur tak a ni ru tlat mai. He hla hian thluk mawi dangdai tak mai a nei a ni tih hi thudik dik tak a ni.

A  Audio – Album chhuak tawh a lar chhunzawm mar rei ber pawl “Di Chambawihpui” tih albumah khan he hla hi telh ve a ni a, he album hi C.Lalrinmawia audio album pahnihna a ni. A audio album pathumna “Nunhlui” tih albumah khan telh veleh a ni bawk a. He albumah hian mizo hmeichhe zaithiam zinga hla lar ngah ber pawl Zosangliani’n puibawmin, a thunawn laiah “Second part” a lo pek sak bawk nen a mawi dan a dangdai hle a ni.

Hla tha leh thluk mawi bikte ti mawi belhchhah leh zualtu chu a remna rimawi tuahrem dan leh remkhawm vel dan hi a ni chiang khawp mai. Chutiang rilru pu ran chunga han ngaihthlak vel hi chuan, “Di Chambawihpui” tih album a mi baka remna fuh chungchuang kha a awm thei lovang. Kha album a mi zet kha chu a fuh kim chang vel vek mai. Chu achhapah kha tih laia recording studio lar tak Auto recording studio-a an hmanraw neih ngaihtuah te chuan a recording quality kha zahpuiawm bik lo tak a ni.

Chaltlang Lal thlah kal zel an nihna chuan eiawnna leh in leh lo ngelnghet neih thu ah te, nitin khawsak nunphung hrim hrim thu ah dinhmun chhe lo leh vantlang chunglam boruak hip thei turin kawng a lo sial sak ve bawk a, hei hian rimawi khawvel lipui a liluh thei tak tak turin an tette lai atangin a lo buatsaih sa reng tawh tiin sawi ta i la, kan sawi sualin a rinawm lemlo.

Chaltlang vengah chuan radio nei hmasa ber nia sawi an ni a, pa ho te pawhin a n in khat thupin an ngaithla thin niin an sawi. Mizoram-in hma arawn sawn chho zel a record player pawh a nei hmasa ber pawl an rawn ni chho leh a. Chutiang boruak chuan an naupan tet lai tanga a uap tlat avangin naupang chumchiap annih lai atanga sap hla thluk ngaithla nasa an ni a. Tingtang nise naupan lai atanga perh tur nei an lo ni leh zel bawk nen, hla phuah mai piah lamah, a bik takin hla thluk siam lamah a unaupa-Parama nen hian an thuk dun hle mai a. Hei hi achhan bul pui ber chu an rawn zik chhuahna chhungkua leh an seilenna chhungkaw boruak hian “Zo rimawi khawvel” a hming chher turin kawng a lo sial sak tawh reng a ni ber ang.

Zo rimawi khawvvela hriat hlawh reng tawh tura hming an rawn chher tan tirh te hian Rock Group thiantha zualte nen din hoin a hmingah “Virthli leng” an ti a, “Virthli leng” ah hian C.Lalrinmawia leh Hmingtea (Sun set view) Chanmari veng chu an zai puipu chu pahnih an ni a, member dangte chu, To-a, Dinga, (Bassist) Puia(late) khuangpu, Valzotea (Hlaphuah thiam) te anni. Virthli leng group ah hian veng hrang hranga a thiam tha leh rimawi khawvel a a dawi sa kilpui te nen an thawk ho ta a. Hetia thiantha te nena an thawh hona hian Chaltlang veng piah lama Zawlkhawpui boruak han al leh zual turin ko ri a tu hle a ni awm e.

Khawvel hmasawnna zuang dawr dawr mai chuan Mizoram pawh kawng tin rengin a ti danglam chak hle ami. Tun kum zabi tharah phei chuan thangtharten khawvel pang leh lam chanchin Television leh Internet kaltlangin an hre ta zung zung bawk si a. New York khawpui leh London khawpui a zaithiam lar ber berte chu chawp leh chilhin Aizawl khawpui leh Mizoram dung leh vanga milar an lo ni ve nghal ta mai anih hi. Kan thalai ten hla thluk siam danah leh rimawi kalphung hrang hrangah za ah za in khawthlang kalphung an entawn a ni ber mai. Hnam tin hi kan hnam zia leh sakhuate, kan rimawi ngainat zawng lunglenna thlengin kan chenna ram leilung leh ram hmulte, sik leh sa in her vel dan te hian a nghawng thuk hle a, Hnam tin hnam ziarang pawh a in anglo reng a ni.

Phaizawla pianga seilian, tlangram mawina pawh hmu velo te leh, tlangram mawi taka pianga seilian, ngaw dur pui pui leh romei zam chiai mai te, sava chi hrang hrang, hram mawi tak tak ngaithla fo te lung lenna a in ang thei dawn lova, a in ang ngai bawk hek lovang. Chutah tak chuan tunlaia kan thalaite’n thil an thlir thelh palh leh tlat thin.

Local cable Network-ZONET-ah leh LPS-ah te rock band tha tak tak music video kan ngaithlain kan hmu reng reng a. Amaherawhchu mizo culture leh kan lunglen zawng thlawh khumin khawthlang lam ramah an zin ta deih mai thin a. Mahse, an zaina Aizawl a ni tlat bawk si. Mumbai musician, Bollywood star ho te nena thawk ho thin ten Indian music leh Western music, Indian music leh culture thlawh bo san chuang lova an chawlhpawlh thiam zia te hian ngaihtuahna a ti thui duh teh a nia. Engatinge mawni le, kan mizo musiciante hian kha lamah khan vai ho an tluk loh tlat tehreng ni. Heti lamah hian kan thangharh a ngai tak zet lomaw? Kan hranghlui zaithiam leh hlaphuah thiamte kan phaklo deuh niin a lang. Hla thluk ingeuh deuh deuh sap hoin a an uar em em R&B (Ryhtm & Blues) ang kal phungte hi keini mizo tawng kal phung nen te hian a in hmeh ve vaklo niin a lang. Chutiang thil thleng chuan thang lo thar zel ten ngaihtuahna siam thar zel a va that hmel ve..?

Hla reng reng hi a phuahtu emaw a thluk siamtu emaw te hian mite hmuh a an tlangzarh hmaa an ngaih pawimawh ber mai chu “a thluk mawi leh mawi loh” a ni duh khawp mai. Hla thluk mawi siam tur chuan a “Chord” tih tam teh vak lam pawh a ni hran lo. Tih changkan tum luat a athluk kal phung han tih ingeuh vak lam pawh a ni chuang hek lo. A thluk siamtu rilru a lunglenna thuk tak leh rem hriatna inphumru chu hla tha leh thluk mawi siam chhuak tur chuan thil pawimawh ber a ni a. Sap ho music kalphung tha ber ber lam ringawta rilru dah vek chunga mizo hla tha tak lo sual thluk ve ngawt chu thil har deu mai chu a ni. Keimahni culture (hnam zia) leh khawsak phung hrim hrim thlawhbo san ching mite tan mizo hla tha tak leh thluk mawi tak sual thluk ve ngawt nachhan tur a awm lo. Zosap missionary ten Christian sakhua rawn keng lutin hla thluk thar min rawn pe a, chu zoram tharah chuan sakhaw thar leh hla thluk thar a lo awm ta a. Zo rimawi kalphung chuan “Western Music” nghahchhanah a neih a ngai ta tlat a. Western Music chu mizo zaithiamte leh musiciante tui chawina ber a lo ni ta. Lalawithangpa hla thluk lo hman thinte chu hria aram pawh an awm ta mang lo. Amaherawhchu, sap ho te, vai ho te nen kan ziik chhuahna leh khawsakna ram boruak a in ang miau silova. Hnam hrnag, lunglen dan hrang nei kan nihna lai tak chu zuk hriatthiam a pawimawh tak zet a. Chu thil zuk hriatthiamna chuan khawthlang hla thluk zuk hrethiam em em chunga mizote duh zawng ni tlat si, hla thluk siam chhuah thiamna, thil thlir dan zau zawk leh fim tak a pe thei dawn a ni.

Awle, kawng hrang hranga kan han thlir zau velna atang khan 1970 hnu lama, Mizoram zaithiam lar ho, tun huna “hranghlui” tia kan koh tak hlawmte kha tehfung chi hrang hranga teh pawhin anlo chhuanawm hlawm khawp mai.

Rimawi khawvel tukverha zoram a lo dak chhuak ve ta leh, chawp leh chilha sap zaithiam thu leh hla leh rimawi zoram khawvela lo thleng khawm ve ta zung zung mai te chu thiam taka hmanrua a hmang chung zelin hla thluk thar kan hnam nun nena in mil em em min hlui bawk a, zofate’n “rimawi khawvel” an her danglam a ni ber awm e.

“Zo rimawi khawvel” hmasawnna thlen tute zinga, a pawimawh ber pawl C.Lalrinmawia’n “Tlaitla engmawi” tih hla zofate tana min lo chhawp chhuah sak zet hi chu zo rimawi chanchinah chhinchhiah reng a ni tawh ang a, mi chi hrang hrangin rawn sa chho ve thin mahse, a sa hmasa bertu leh a phuahtu hi ngaihhlut ber a ni tawh ang a. Zo rimawi chanchinah bung pawimawh ber a luah reng tawh ang.

Pu C.Lalrinmawia hian a nupui, “Thahmingliani” tia a lo phuah chhan Pi Lalchhuanawmi nen fa 2, mipa leh hmeichhia annei a. An fate hian pawl 12 an zir mek a, tunah hian Chaltlang field sir hret, a chhuah lampang hmun thengthaw nuam taka, an chenna in, nu leh pa atanga an ro chunah, nupui fanaute nen hlim takin an cheng mek a ni.

TLAITLA ENGMAWI

Phuahtu : C.Lalrinmawia

Satu : C.Lalrinmawia, Joseph Zaihmingthanga, Chaltlang Br YMA Zaipawl feat C.Lalrinmawia

Phuah kum : October 1973

Aw ka thlir vel tlaitla engmawi

Aw ilo mawi chuang mange

Sakhmel thar, hrai leng ten lo lawm

Cham rih la, tlaitla eng, mawi no ruai.

La la la, la la la, la la la.

Cham rihla hrai leng zawng lunglawm nan maw,

I liam tur maw lo ngui zo ta

Kum pui sul lo vei hian

Hun leh ni te a lo dang

Ka ngai thin lenrual hlui then hnu te

Lenkawl cham duai tlang dum dur

Leh ruam dai sirva leng ten

An lo bel e, riah buk ram daia’n